O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Shaxsning  tuzilishdagi  biologik  va  ijtimoiy  omillar.
Inson  shaxs  tuzilishida 
biologik  (tabiiy)  va  ijtimoiy  omilllarning  uzaro  nisbati  masalasi  xozirgi  zamon 
psixologiyasida eng murakkab va munozarali masalalarda biridir. 
 
Psixologiyada  shaxsda  ikkita  omil-biologik  va  ijtimoiy  omillar  ta'siri  ostida 
shakllangan  ikkita  asosiy  kichik  struktura  borligini  aloxida  ta'kidlaydigannazariya 
sezilarli  urin  egallaydi.  Inson  shaxsining  uzi  "endopsixik"  va  "ekzopsixik"  tuzilishga 
bulinadi,  degan  fikr  xam  ilgari  murildi.  Shaxs  tuzilishining  kichik  strukturasi 
sifatidagi  "endopsixika"  bamisoli  kishining    nerv-psixik  tuzilishiga  uxshash  bulgan   
inson shaxsining  ichki  mexanizmi kabi psixik kismlar va funksiyalarning  uzaro ichki 
boglikligini  ifoda  etadi.  "Ekzopsixika"ning  tashki  muxitga    munosabati  bilan,  ya'ni 
shaxs  kanday  bulmasin,  baribir  munosabatga  kirishishi  mumkin  bulgan  va  shaxsga 
karama-karshi  turadigan  tuzilishlarning  barchasiga  nisbatan  munosabati  bilan 
belgilanadi. 
 
Inson  shaxsning  individualligida  uning  tabiiy,  biologik  tuzilishi  uzining  izini 
koldiradi,  albatta.  Gap  shaxsning  tuzilishida  biologik  va  ijtimoiy  omillarni  xisobga 
olish  kerakmi,  yukligi  xakida  emas  (ularni  e'tiborga  olish  shart,  albatta),  balki  ular 
urtasidagi  uzaro  munosabatlarni  kanday  tushunish  kerakligi  xakidadir.  Ikkita  omil 
nazariyasi  ijtimoiy  va  biologik  omillarni,  muxit  va  biologik  tuzilishni, 
"ekzopsixika"ni  beixtiyor  ravishda  bir-biriga  karama-karshi  kuyadi.  Xakikatda  esa 
bunday tashki, uzidan-uzi buladigan karama-karshi kuyish samarasizdir va shaxsning 
tuzilishini  anglab  olish  uchun  xech  bir  naf  keltirmaydi.  Lekin  shaxsning  shakllanishi 
va  tuzilishidagi  tabiiylik  va  ijtimoiylik  masalasiga  boshkacha  yondashish  xam 
mumkin. 
 
Buni buyi 80-130 santimetrdan oshmaydigan odamlar shaxsiga xos belgilarning 
shakllanishini  urganishga  bagishlangan  tadkikot  misolida  kurib    chikamiz.  Buyining 
pastligidan  boshka  biron-bir  patologik  cheklanishlari  bulmagan  bu  odamlar 
individualligining  tuzilishida  anchagina  uxshash  jixatdan  mavjudligi  aniklandi. 
Ularda  uziga  xos  bachkana  yumor,  muloxazasiz  nekbinglik,  samimiylik,  anchagina 
xissiy  zurikishni  takozo  etadigan  vaziyatlarga  yuksak  sabr-bardoshlik,  biron-bir 
darajada iymanib utirmaslik va shu kabilar kuzatildi. 
Tabiiy,  tarkibiy  jixatlar  va 
belgilar  kishi  shaxsning    individualligi  tuzilishida  uning  ijtimoiy  jixatdan  takozo 
etilgan  kismlari  sifatida  mavjud  buladi.  Tabiiy  (anatomik,  fiziologik  va  boshka 
fazilatlar)  va  ijtimoiy  xislatlar  birlikni  tashkil  toptiradi  va  shaxsning  mustakil  kichik 

---

tuzilishi sifatida bir-biriga uzidan-uzi karama-karshi kuyilishi mumkin emas.