O„zbekiston respublikasi sog„liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

M=(D*K*A)/d(C
s
-C
b
)*t; 
Bu yerda: 
M – Dmning so`rilgan miqdori; 
t – diffuziya vaqti; 
D – Dmning diffuziya koeffitsienti; 
K – teridagi DM tarqalish koeffitsienti; 
A – so`relish sathi; 
C
s  
- yog` bezlaridagi konsentratsiyasi; 
C
b 
– qon oqish tizimidagi konsentratsiyasi; 
d – terining qalinligi; 
Asosiysi – bu tarqalish koeffitsienti, u DM diffuziya koeffitsientiga, DM eruvchanligiga 
va davolovchi dorivor tizim  qalinligiga to`g`ri proporsional.  
 
Davolovchi  dorivor  tizimlardan  dori  vositalarining  konsentratsiyasini  aniqlovchi 
omillar: 
-Dori vositasi ta‘rifi 
M og`irligi past bo`lishi 
Liofilligi 
(˂D˳) ionizatsiya darajasi past 
-Davolovchi dorivor tizimlarning ta‘rifi 
-Dori  vositasi  tizimidagi  konsentratsiyasi 
(baland bo`lishi) 
-Dori moddasining eruvchanligi (suyuq va 
boshqalar) 
-Yordamchi 
moddalar 
tarkibi 
va 

---

128 
 
qovushqoqligi 
-Penetratsiyaning aktivatorlari borligi 
-tizimning sathi 
-Terining ta‘rifi 
-terining  gidratatsiya  darajasi  (Yoshi, 
qo`shimcha omillar) 
-terini qalinligi 
-terini jarohatlanganligi 
-terining harorati 
 
Dori moddasining penetratsiyasini aktivatorlari: esterlar, alkogol, essensial moylar, yog` 
kislota, surfantatlar. 
     Terini  gidrotatsiyasi  –  eng  oddiy  usul,  uning  uchun  plyonkalar,  parafinlar,  moylar, 
mum, emulsiyalar ishlatilib teridan suvni yo`qolishini oldini oladi. 
     Yana  bir  usul  –  vezikulyar  turdagi  zarracha  tashuvchilar  qo`llanilishi. 
Tashuvchilardan: liposoma, transfersoma, etosoma, mikroemulsiyalar ishlatiladi. 
     Liposomalardagi lipidlar shox qavat lipidlariga yaqin bo`lishi kerak. Misol tariqasida 
Mika  –  Liposome  Spray  Technology  (Mika  Pharma  Cymb)  keltirish  mumkin.  Surtma 
va gellarga ko`ra 20 marta dori vositasining so`rilishini oshiradi. 
      Transfersomalar 
–  ultradeformatsiya  uchraydigan  vezikulyar  zarrachalar 
fosfolipidlar asosida va tarkibiga 10-25% surfaktant, 3-10% etanol kiritilgan. Surfaktant 
molekulalari  so`rilishning aktivatorlari. 
      Transfersomalar insulin, ekstrogenlarning DDT formasini yaratishda ishlatiladilar. 
      Etosomalar – tarkibida 20-50% ya‘ni yuqori miqdorda etanol saqlovchi liposomalar 
to`qimalarda etanol dori moddasi konsentratsiyasini chuqurlashtiradi. 
     Niosoma  –  ionlashmagan  surfactant  tashuvchi  asosida  ishlatiladigan  vezikulyar 
zarrachalar. 
     Mikroemulsiyalar  –  suv|moyning  amfifil  surfaktantga  o`xshash  modda  bilan 
eritmasi. 
Mika –  Spray Technology  (Mika Pharma Cymb) masalan Mika Diclofenac Spraygel, 
Mika Ketoprofen Spraygel. 
    Mitseliy  –  sferik  nanozarrachalar,  dori  moddasining  transdermal  so`rilishini 
oshiruvchi bo`lib, ular amfifil sopolimerlardan tashkil topgan. Misol davolovchi dorivor 
tizimlar  Mika  Silec  Technology  (Mika  Pharma  Cymb),  suv  ishtirokida  kimyoviy 
degradatsiya sezgir dori moddasini himoyalash va yetkazib berish uchun mo`ljallangan 
(masalan glyukokortikoidlar, zamburug`lar) larga qarshi vositalar. 
    Tsiklodekstrinlar  –  dori  vositasining  turg`unligi  va  eruvchanligini  oshiruvchi 
tashuvchilar. 
    Qattiq  lipid  nanozarrachalar  –  plyonka  turida  aplikatsiya  uchun  ishlatiladi  (  30%  ga 
terini  gidratatsiyasini  oshiradi).  Vitaminlar,  glyukokortikoidlarni  tashuvchilar  sifatida 
ishlatiladi. 
    Innovatsiya  turi  –  dozaga  bo`luvchi  transdermal  sprey  (metered  –  dosetransdermal 
spray MDT) etanol yoki azol kimyoviy aktivatorli sistema. 
    Ishlatiladigan texnologiyalar: 
-mikroporatsiya (mikroignalar); 
-mikroinjektorlar (nedlefree); 
-elektr toki yoki pulsli to`lqinlar (YET) 

---

129 
 
      Mikroignalar  –  davolovchi  dorivor  tizimlar  rezervuarli  (plaster)  va  mikroskopik 
ignalardan iborat (uzunligi 150 mkm va qalinligi 1-100 mkm) 3 mm² sathiga 400 igna 
to`g`ri keladi. 
     Mikroignalar  ichki  kanali  d=5-70  mkm  bo`ladi  va  silikondan,  metal  yoki 
degradatsiyalangan polimerdan yasaladi. 
    Bunday  mikroignali  qurilma  sifatida  MMSni  keltirish  mumkin.  Ular  peptid  tabiatli 
(insulin vaksinalar) moddalarga ishlatiladi. 
    Mikroigna  texnologiyasiga  Makroflux,  MTSilex  kiradi.  Makroflux  (Alza  Corp)  – 
titanli mikroignali plaster, sathi 8 sm² 200 mikroigna saqlaydi, uzunligi 200 mkm. 
    3 xil sistema mavjud: 
-  Quruq  plaster  turida  mikroignalar  yumshoq  polimer  adgeziv  asosga 
yopishtirilgan; 
-  Rezervuarli mikroigna tizimi bilan birlashgan; 
-  Uzulib  turgan  tizim  kerak  bo`lgan  dori  moddasini  kiritilishi  va  elect  transport 
sistema bilan ulangan. 
Bunday  qurilmalar  dori  vositasi  teri  orqali  ajralib  chiqishini  nazoratlaydi  va  vaksina 
oqsil tabiatli preparatlarni yetkazib beradi. 
     Mikroigna  asosida  boshqa  texnologiyalar  –  Med  Tats  ular  dori  moddasining 
konteynerini saqlaydi va ―TATU‖ bilan boyitilgan. 
     Davolovchi dorivor tizimn invaziv usullaridan  – ignasiz injektorlar texnologiyasi   - 
yupqa injector zarracha – tashuvchilar orqali siqilgan gaz (geliy)ning yuqori tezlikdagi 
oqimi (>100m|s). ular vaksina, interferon, insulinni kiritish uchun ishlatiladi. 
   Dori moddasining penetratsiyasini mexanik kuchlar bilan oshirish yo`llari: 
-ionoforez 
-ultratovush 
-sonoforez 
-magnit kuchlar yordamida 
   Keng qo`llaniladigani – ionoforez, pentidlar, garmon, makromolekulalar o`rganilgan. 
Ularga Dupel, Lonzume, Ziposite, D-Trans, Phoresor, Drionce, Zecto Patch kiradi.