~ 146 ~
Qurilish tarmoqlarining barcha boshqa turlaridagi kabi, ishlab chiqarish
xarajatlarini hisobga olish kompleks kalkuliyasion elementlar bo‗yicha amalga
oshiriladi va ularning nomenklaturasi smeta hujjatlari tarkibidagi xarajatlarni
elementlar bo‗yicha guruhlashtirish bilan to‗liq mos keladi.
Shunga muvofiq ravishda qurilish-montaj ishlari tannarxning tarkibi
to‗g‗ridan-to‗g‗ri (TX) va ustama xarajatlarga (UX) ajratiladi.
Rejalashtirilgan
jamg‗armalar (RJ) ishlar tannarxi tarkibiga kirmaydi: QMI
tn
=TX+UX.
To‗g‗ridan-to‗g‗ri xarajatlar tarkibiga ishlarni bajarishga sarflangan materiallar
qiymati; ishchilarning asosiy ish haqlari; qurilish mashinalarini ishlatishga bo‗lgan
xarajatlar va boshqa to‗g‗ridan-to‗g‗ri xarajatlar kiradi.
Materiallar, konstruksiyalar va detallarga xarajatlar ishlar tannarxining
tarkibida sanoat korxonalarida amal qilayotgan sotilish narxlari bo‗yicha (agar
materiallar qurilish materiallar sanoati korxonalardan olinsa), yoki reja hisob-kitob
narxlari bo‗yicha (agar materiallar qurilish montaj -qurilish trestiga tegishli bo‗lgan
sanoat korxonalardan olinsa), yoki ularning haqiqiy tannarxi bo‗yicha (agar
materiallar mustaqil balansga ega bo‗lmagan o‗z yordamchi ishlab chiqarishidan
olinsa) hisobga olinadi. Bunda materiallar xarajatiga ularni ob‘yektoldi
omborxonasigacha etkazib kelish hamda omborxona xarajatlari ham kiritiladi.
Asosiy ish haqi tarkibiga qurilish-montaj ishlarida band bo‗lgan qurilish va
yo‘l ishchilarining, qurilish materiallarini ob‘yektoldi
omborxonasi va ishlatilish
joyigacha etkazishda, dozirovka qilish va materiallarni mashinalarga etkazib berish
va ―ish‖ ga yetkazishda mashg‗ul bo‗lgan ishchilarning ish haqlari kiradi.
Ishchilarning asosiy ish haqlari tarkibiga mehnatga haq to‗lashning barcha
tizimlari bo‗yicha hisoblangan ish haqi, ish haqi fondidan vaqtda bajarilgan ishlar
uchun qo‗shimcha to‗lovlar, ishchilar aybisiz turib qolishlar uchun to‗lovlar va
boshqalar kiradi.
Mashina va mexanizmlardan foydalanishga bo‗ladigan xarajatlar birdaniga
bo‗ladigan xarajatlar va joriy xarajatlardan tashkil topadi.
Joriy xarajatlar tarkibiga
mashinalarni boshqarish va ularga xizmat ko‗rsatishda band bo‗lgan ishchilarning
asosiy ish haqlari, texnik xizmat ko‗rsatishda band bo‗lgan ishchilarning asosiy ish
haqlari, texnik xizmat ko‗rsatish va ta‘mirlash xarajatlar, yonilg‗i-moylash
materiallari va elektr energiyaning qiymati, mashinalar amortizatsiyasi,
ijaraga
olingan mashinalar bo‗lsa ularga to‗lanadigan ijara haqi kiradi.
Birdaniga bo‗ladigan xarajatlar mashinalarni yuklash, tushirish, tranportirovka
qilish, mashinalarni montaj, demontaj va sinab kirish ishlariga xarajatlar hamda
mashinalarni o‗rnatish uchun vaqtinchalik inshootlarni qurish va buzish (masalan,
ABZ, SBZ va boshqalarda) uchun xarajatlardan tashkil topadi.
To‗g‗ridan-to‗g‗ri xarajatlar tarkibiga tuproqni tashishga, materiallarni ob‘yekt
ichida,
ob‘yektoldi omborxonasidan to‗shalish joyigacha yoki ko‗tarish
mexanizmigacha tashib etkazishga bo‗ladigan xarajatlar ham kiritiladi.
(Boshqa to‗g‗ridan-to‗g‗ri xarajatlar)
Ustama xarajatlar bevosita qurilish-montaj ishlari, ya‘ni qurilish maydonlarida,
yordamchi ishlab chiqarishda va boshqa (xizmat ko‗rsatuvchi) xo‗jaliklarda mavjud.
~ 147 ~
Yordamchi ishlab chiqarish va boshqa xo‗jaliklar bo‗yicha ustama xarajatlar
qurilish-montaj ishlari tannarxi tarkibida alohida ajratilmaydi, chunki ular bu ishlab
chiqarish va xo‗jaliklar mahsulotlari va xizmatlari qiymatining tarkibiga kiradi:
-ma‘muriy-xo‗jalik xarajatlari - ma‘muriy boshqaruv va ishlab chiqarish texnik
personalining ijtimoiy sug‗urtaga ajratmalar bilan birga hisoblangan ish haqlari,
komandirovka
va safar xarajatlari, idora va pochta-telegraf xarajatlari, idora
binolarining ijarasi va ularni ta‘mirlashga xarajatlar;
-ishchilarga xizmat ko‗rsatish xarajatlari - ishchilarni ijtimoiy sug‗urtalashga
ajratmalar, ishchilarning qo‗shimcha ish haqlari (ta‘tillar uchun to‗lov, brigadirlarga
brigadaga rahbarlik qilganligi uchun qo‗shimcha to‗lov, engilroq ish sharoitiga
o‗tkazilgandagi qo‗shimcha to‗lov va hokazolar), mehnatni muhofaza qilish va
texnika xavfsizligi xarajatlar, uy-joy kommunal xo‗jaligi xarajatlari va boshqalar;
-ishlarni bajarish va tashkil etishga xarajatlar, yong‗indan
saqlanish va
yiriqlashga xarajatlar, tashkiliy ravishda ishga olishni tashkil etish, ishlab chiqarishni
tashkil etish xarajatlari; ob‘yektlarni topshirish bilan bog‗liq xarajatlar, ishlab
chiqarish uskunalari va inventarlarini asrashga va boshqa xarajatlar;
-boshqa ustama xarajatlar - qurilish-montaj ishlarilarini amalga oshirishda
geodeziya ishlariga xarajatlar, xodimlarga sharoitlar yaratish, umumiy ovqatlanish va
boshqa xizmatlar xarajatlari.
-qurilish-montaj ishlarining smeta qiymati va uning tannarxi o‗rtasidagi farq,
rejalashtirilgan jamg‗arma va tannarxning pasayishidan hosil bo‗ladigan tejamdan
iborat. Qurilish-montaj ishlarining smeta qiymati va tannarxi o‗rtasidagi bog‗lanish
quyidagi formula yordamida ifodalanishi mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: 
