O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

hajmini hisoblash.
Maqsadi. Don saqlovchi korxonalarga avtomobil, temiryo‘l va suv transporti orqali bir oylik maksimal, o‘rtacha, minimal va kunlik maksimal don qabul qilish miqdorini hisoblash, keltirilayotgan don miqdorini analitik baholash va turli konstruktsiyadagi siloslar sig‘imini aniqlashni o‘rganish.

Amaliy mashg‘ulotning mazmuni

1. 
   Donni qabul qilish. Don qabul qiluvchi elevatorlarning bir yilda qabul qiladigan don hajmi yillik don tayyorlov hajmiga teng deb qabul qilinadi (topshiriqda ko‘rsatiladi).
   

Ishlab chiqarish elevatorlarining yillik don qabul qilish hajmi tegirmon bir kunlik unumdorligining (topshiriqda beriladi) yillik ish kuni ko‘paytmasiga teng (1 yilda 300 kun).
Oshirib beruvchi elevatorlar uchun yillik don qabul qilish miqdori yillik don aylanish miqdoriga teng (topshiriqda ko‘rsatiladi).

1. 
   Zamonaviy elevatorlarda donni avtomobil transportidan qabul qilish asosiy jarayonlardan biri hisoblanadi.
   

^{), (} Q
Avtomobil transporti orqali (don topshiruvchilardan) bir kunlik va soatlik maksimal

⁽ Q
avto
sut. max.
avto

^{), (} Q
soat max.
^{), minimal (} Q^{avto
), o‘rtacha (} Q^avto
avto soato`rta.
) don qabul qilish quyidagicha

sut. min.

sut.o`rta.
hisoblanadi:


avto
sut. max.

0,8  Q^avto  K

 Q

yil.

P_r


^c ,t / sut

avto sut.o`rta.
0,8  Q^avto

 Q

yil.

P_r
,t / sut

_ avto
_ _Qavto _{ }

^Qsut. min.
sut.o`rta. _{, t / sut}
K_c

_Qavto

_ sut. max.. c_{1 } yil. c c_{1 , t / soat
  Q}avto _{ K}
0,8  Q^avto  K  K _{ }

soat. max.
24
_ avto


_{ Q}avto
24 P_r
 

^Qsoat.o`rta
sut. max. _{, t / soat}
24

^{bu yerda: ‘}r ^{- don tayyorlash vaqti, 15 kun; 0,8 — don tayyorlash davrida elevatorga qabul qilinadigan don miqdori (1 yilga nisbatan % hisobida); K}c^{-avtotransportdan qabul qilinayotgan} donning bir kundagi tengsizlik koeffitsienti (Bu koeffitsient mamlakatning uch qismi uchun 1,6; 1,4 ^{va 1,3 ga teng); K}C1^{-avtotransportdan qabul qilinayotgan donning bir soatdagi tengsizlik koeffitsienti} (MDH ning barcha o‘lkalari uchun 1,6 ga teng); 24-bir kunda avtotransport orqali don kelishining hisobiy vaqti (soat).

2. 
   
   oy.o`rta
   Temiryo‘l transporti orqali oylik o‘rtacha ( Q^t.y.
   

) maksimal ( Q^t.y.
), minimal ( Q^t.y. )

oy. max.

oy. min.

kun. max.
^{va kunlik maksimal (} Q^t.y.
) don qabul qilinishi quyidagicha hisoblanadi:

) 
_Qt. y

(Q
t. y. oy.o`rta
^yil ,(t / oyiga) H

(Q

)  Q
t. y.
oy. max.


t. y. oy. max

• 
  K_oy 
  

t. y yil

Q  K
11


^oy ,(t / oyiga)

(Q

) 
t. y.
oy. min.
_Qt. y
oy.o`rta. _
^Koy
t. y. yil

Q  K

Q
11 K_oy

, (t / oyiga)

_(Qt. y.
t. y

Q
_{) } oy. max.

• 
  K_{c }
  

t. y. yil
_oy  K


^c ,(t / sutka)

kun. max. ₃₀
11 30

bu yerda: 11 — bir yilda temiryo‘l transporti orqali don qabul qilish oylar soni; Koy, Kc — donning temiryo‘ldan qabul qilishdagi oylik va kunlik tengsizlik koeffitsientlari (2,0 va 2,3); 30 — bir oydagi kunlar soni.

kun. max.
Don qabul qilishning hisobiy kunlik hajmi ( Q^t.y. ) donni marshrutlar orqali tashishga

bog‘liq bo‘lishi kerak (bir to‘liq marshrut 3000 t).
t. y.

Q
kun. max.
> 1000 bo‘lsa, keyingi kunlik hisobiy

kun. max.
^{hajmlar uchun 3000 t qabul qilinadi.} Q^{t.y. < 1000 bo‘lsa, keyingi kunlik hisobiy hajmlar uchun bir}
yarim marshrut (600 t) qabul qilinadi.

2. 
   Siloslar va silos korpuslarining sig‘imini hisoblash. Hozirgi vaqtda turli shaklli siloslar qurilmoqda: aylana, to‘rtburchak va ko‘pqirrali (olti, sakkiz va o‘n ikki qirrali). Elevatorlar qurish amaliyotida asosan diametri 6 va 7 m bo‘lgan siloslar keng tarqalgan. Diametri 7 m li siloslar faqat talab qilingan holdagina qurilishi mumkin.
   

Aylana, to‘rtburchak siloslar qatorasiga joylashtiriladi. SHIaxmat tipida joylashtirilgan silos korpuslarini qurish zarur bo‘lgan holdagina ruxsat etiladi.
Fundament plitasi ostidagi tuproqqa beriladigan o‘rtacha bosimning 3*10⁵ Pa (3 kg/sm³) ekanligini hisobga olib, namunaviy silos korpuslari balandligi 30 m qilib belgilangan.
^{Alohida silosning sig‘imi E}S ^{ning rejadagi o‘lchamlariga, ya’ni ko‘ndalang qirqimi-S ga,} balandligi-H ga, donning hajmiy og‘irligi -  ga, silos hajmidan foydalanish koeffitsienti -  ga bog‘liq:
E_s  S  H  
To‘rtburchak siloslarning ko‘ndalang qirqimi - a, b bo‘lgan holat uchun Sqa*b; aylana siloslar
PD²
uchun ; 4
Oraliq siloslar (yulduzchalar) ko‘ndalang kesim yuzasini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
S q 0,2D²
bu yerda: a, b - to‘rtburchak silosning rejadagi o‘lchamlari, D - aylana silosning diametri.
 -silos hajmidan foydalanish koeffitsienti siloslar uchun quyidagicha qabul qilingan. Aylana siloslar ( Ø 6,7 m.) uchun:

N, metr		
25	………………………	0,90
30	………………………	0,91
35	………………………	0,92

To‘rtburchak siloslar (tomonlarining o‘lchami 3-4 metr) uchun:

N, metr		
20	………………………	0,90
25	………………………	0,92
30	………………………	0,93

Donning aylana silosda joylashish sxemasi	Donning silos yulduzchasida joylashish sxemasi

Siloslar sig‘imini hisoblashda donning hajmiy og‘irligi  = 0,75 t/m³ deb qabul qilinadi. Lekin hisoblashlar mahlum donlar nuqtai nazaridan olib borilsa  ning qiymati quyidagicha deb qabul qilinishi mumkin.

Donning nomi	 , t/m^3	Donning nomi	 , t/m^3
Bug‘doy	0,68-0,82	SHoli	0,56-0,65
Javdar	0,58-0,78	Marjumak	0,46-0,58
Makkajo‘xori		Tariq	0,70-0,80
so‘tadagi don	0,45-0,65	No‘xat	0,80-0,83
sitilgan don	0,70-0,80	Kungaboqar doni	0,30-0,45
Arpa	0,48-0,72	Zig‘ir doni	0,60-0,73
Suli	0,45-0,67	Don chiqindilari	0,50-0,85

Yulduzcha sig‘imi quyidagicha aniqlanadi:

yulduzcha
E  0,2  D²  H  
Silos korpusining sig‘imi (E) korpusdagi siloslar soniga va har bir silosning sig‘imiga bog‘liq.

E  n  m  E_s
- (to‘rtburchak siloslar uchun)

bu yerda: n — silos korpusidagi qatorlar soni; m — har qaysi qatordagi siloslar soni.

Aylana siloslar uchun:
E  E_s  n  m  E_yulduzcha (n 1)  (m 1)

^{bu yerda: E}yulduzcha ^{- yulduzchalar sig‘imi, t.}
Qatorlar sonini qabul qilgan holda har qaysi qatordagi siloslar soni quyidagiga teng:

Aylana siloslar uchun: m 
E  E_{элеватор} (n 1)


E_s  n  E_{'элеватор} (n 1)

To‘rtburchak silos uchun: m 
E


E_c  n

Silos korpusidagi qator soni (n) quyidagicha qabul qilinadi:

1. 
   aylana siloslar uchun — 3, 4, 6 (m q 6 bo‘lganda).
   
2. 
   to‘rtburchak siloslar uchun - 6 yoki 8 (mq10 va mq12).
   

Aylana siloslarda har qaysi qator uchun siloslar soni maksimal 10 tagacha, to‘rtburchak siloslar uchun 14 tagacha ruxsat etiladi.
Sig‘imi 50000 tonnagacha bo‘lgan elevatorlar uchun o‘lchamlari 3x3 m bo‘lgan kvadrat siloslar qo‘llaniladi, sig‘imi 50000 tonnadan yuqori elevatorlar uchun Ø 6 metr bo‘lgan aylana siloslar tavsiya qilinadi.

3.