O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi

Darsga kerakli ukuv materiallari va vositalar:
rangli plakatlar, jadvallar, zaytun va palmaning moyidan namunalar, urug`laridan 
namunalar, slaydlar, kadoskop. 
Foydalaniladigan adabiyotlar: 
1. Abdukarimov D.T. – «Dala ekinlari xususiy seleksiyasi» darslik 
T-2007. 
2.Yormatova D., Xushvaktova X. – «Moyli ekinlar» T-2009 
3.Vavilov N.I. Pyatь kontinentov. «Geografgiz» 1962. 
4.Jigarevich I.I. Kultura maslina. Baku, 1955 
5.Taran Ye.N. Bioximiya tungovogo dereva V. KN: Bioximiya kulturnix 
rasteniy. T-5 «Selxozgiz» M-yu 1952. 
6. www. google.ru – Maslichniyye kulturi.
Asosiy tushunchalar 
Zaytun (Oleo europaye), mgyli o’simliklar guruhiga kiradi. Mevalaridan eng 
sifatli, tfrkibida inson organizmi uchun zararli moddalar bo’lmagan, hazm bo’lish 
darajasi o’ta yuqori, shifobfxsh moy olinfdi. Zaytun moyi ta’mi, xushbo’yligi, 
dorivorligi bilan iste’mol moyi sifatida birinchi o’rinni egallaydi; shifobaxsh kamfora 
va vitaminli eritmalar, turli xil xushbo’y atir-upalar tayyorlashda ishlatiladi. Zaytun 
daraxtini ilk bor eramizgacha Kolumella, Pliniy va Katonlar sifatli moy va ajoyib 
meva bergani uchun «moy daraxt» deb nomlashgan. Mevalaridan 40-80 % moy 
bo’lib, moyi yarim quriydigan moylar guruhiga kiradi. Moyi tarkibida olein (70-
80%), linol (5-11%) kislotalari ko’p. 
Zaytun daraxti asosan mevalaridan moy olish va ularni konservalash 
maqsadlarida o’stiriladi. Rivojlangan barcha mamlakatlarda zaytun moy iva 
konservasiga talab kata. Daraxtidan juda yaxshi mebellar tayyorlanadi, moyi ajratib 
olingandan mevasidan hosil bo’lgan kunjarasi chorva mollari uchun o’yimli ozuqa 
hisoblanadi. Zaytun moyi ba’zan provas deb nomlanadi. Benga sabab shuki, 
Fransiyaning Provani tumanida eng yaxshi zaytun moy iva konservalar ishlab 
chiqarilgan. Bu o’simlikdan eramizgacha bo’lgan davrda ham foydlanib kelingan. 
Vatani O’rta Yer dengizi mamlakatlari, aniqrog’i, Suriya bo’lib, shu yerdan butun yer 
yuzi bo’ylab tarqalgan, 29-41 shimoliy kenglikda barcha Yevropa mamlakatlarida 
ekiladi. 
Hozirgi kunda eng ko’p zaytun ekiladigan mamlkatlar: Gretsiya, Italiya, Ispaniya, 
Falastin, Turkiya, Meksika, Avtraliya va boshqalar hisoblanadi. FAO ma’lumotlariga 
ko’ra, 1999 yilda yer sharida 13443 ming tonna zaytun mevasi yetishtirilgan. Gretsi, 
Italiya, Kurdiston, Ispaniya va O’rta Yer dengizi sohillaridagi boshqa mamlakatlar 
zaytun moy iva qayta ishlangan mahsuldorini sotishdan juda kata daromad qilishadi. 
Markaziy Osiyo mintaqasida bu o’simlik X-XI asrlarda ekib-o’stirilgan, keyinchalik 
bir yillik moyli ekinlar maydonlari ko’payishi natijasida zaytun o’simligi 
dehqonchilikdan chiqib ketgan. 

---

45