O‘zbekiston respublikasi qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
Samaradorlik tushunchasining mohiyatini ochib bering. 
2.
Lizing 
samaradorligini 
baholash 
usullarini 
tanlashga 
ta’sir 
ko‘rsatuvchi sabablarini aytib bering. 
3.
Lizing samaradorligining qaysi asosiy ko‘rsatkichlarini bilasiz? Ularni 
sanab bering. 
4.
Diskontlash usuli nima va u qanday hisoblanadi? 
5.
Sof joriy qiymatni hisoblashda qaysi omillarni hisobga olish zarur? 
Ularni tavsiflab bering. 
6.
Foydadan olinuvchi o‘rtacha normani hisoblang. 
7.
Lizing bitimini foyda normasini aniqlash usuli to‘g‘risida gapirib 
bering. 
8. Lizingning iqtisodiy samaradorligini baholashni asosiy usullarini 
yoritib bering. 
9. V.Maslennikovning fikricha, hisob-kitoblar uchun zarur bo‘lgan 
ko‘rsatkichlar? 
10. Asbob-uskunalarni lizingga va kreditga olishni solishtirma tahlil qilib 
bering.
Asosiy adabiyotlar 
1. Киркоров А. Методы определения эффективности финансового 
лизинга по сравнению с кредитом // Лизинг ревю – 2000 - № 5/6
2. Газман В.Д. Лизинг. Теория и практика-М.:2000. 
3. Горемыкин В.А. Лизинг.- М.: “Дашков и К”, 2003. 
4. Лещенко М.И. Основы лизинга.- М.: 2001. 

---

115 
X bob. QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGIDA LIZINGNING ROLI VA 
AHAMIYATI 
10.1. Qishloq va suv xo‘jaligi tarmoqlarida lizing munosabatlarini 
qo‘llash zarurati 
Narxlarning erkinlashuvi, sanoatning qayta ishlash va resurslar bilan 
ta’minlash 
tarmoqlari 
monopoliyasi 
oqibatida 
O‘zbekistonda qishloq 
xo‘jaligining moddiy-texnika bazasiga islohot yillarida katta putur yetkazildi. 
Bozor munosabatlarining liberal modeli amalda agrosanoat majmuasini 
og‘ir, inqiroz sharoitlariga olib keldi. Bu bir tomondan, qishloq xo‘jalik 
texnikalarining barcha iste’molchilari to‘lov layoqatining pastligi (potensial 
ehtiyojlar o‘sgan holda), ishlab chiqarishning pasayishi bo‘lsa, ikkinchi 
tomondan moliyaviy barqarorlikning yo‘qligi, yo‘qotishlar va iqtisodiy 
inqirozlar, tarmoqlararo aloqalarning uzilishi, hamkorlar o‘rtasidagi iqtisodiy 
aloqalarning buzilishi edi. Qishloq xo‘jaligining mashina va asbob-
uskunalarning asosiy turlari bilan ta’minlanganligi normativ darajaning 40-60 
%, ba’zi turlar bo‘yicha esa 15-20 % ini tashkil etdi. Mavjud texnikalarning 
asosiy qismi xizmat qilish muddatini o‘tab bo‘lgan, mashina-traktor parklarini 
ishga yaroqli holatda saqlash uchun katta xarajatlar sarflanishi lozim edi. 
Natijada respublikamizda traktorlar va hosilni yig‘ish texnikalari parki qisqarib 
bordi. 
Shu munosabat bilan respublika hukumati tomonidan qishloqni 
zamonaviy texnika bilan ta’minlash bo‘yicha bir qator samarali chora-tadbirlar 
amalga oshirildi, ya’ni lizing faoliyatini tashkil etish zarurati yuzaga keladi. 
Qishloq xo‘jaligida lizingni qo‘llashning obyektiv zaruratini qishloq xo‘jalik 
texnikalaridan foydalanish samaradorligini oshirish, subyektlar o‘rtasida 
moslashuvchan xo‘jalik munosabatlari tizimini yaratish, qishloq xo‘jaligida 
iste’molchilarga kafolatli xizmat ko‘rsatishni kompleks ta’minlashning ishonchli 
tizimini shakllantirish bilan asoslash mumkin. 
Qishloq xo‘jaligida lizing rivojlanishiga turtki bo‘luvchi asosiy sabablar 
vazifasini quyidagilar bajaradi: 
•
qishloq xo‘jalik texnikalarining ko‘plab turlariga talabning mavjudligi; 
•
respublika hududida qishloq xo‘jalik mashinasozligi zavodlarining 
mavjudligi, bu bevosita texnika ishlab chiqaruvchilar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
aloqalar o‘rnatishga imkon yaratadi; 
•
turli xil mulkchilik shakllarining shakllantirilishi, import-eksport 
hamkorligining rivojlanishi; 

---

116 
•
tadbirkorlikning davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi. Qishloq 
xo‘jaligida lizingning ustunliklari uning davlat tomonidan tartibga solish 
shakllarini, jumladan, soliq, amortizatsiya va kredit imtiyozlarini ko‘zda 
tutishidan iborat. 
Shu tariqa, qishloq xo‘jaligi sohasida lizing tizimining rivojlanishi 
quyidagi muammolarni hal qilishga xizmat qiladi: 
1) 
mahalliy 
qishloq 
xo‘jalik 
texnikasi 
ishlab 
chiqaruvchilar 
monopoliyasini texnika olishning boshqa manbalari – importdan foydalanish 
hisobiga yo‘q qilish va mos ravishda qishloq xo‘jalik texnikalari narxi 
disparitetini bartaraf etish; 
2) dehqon va fermer xo‘jaliklarini zamonaviy texnika va asbob-uskunalar 
bilan ta’minlash; 
3) tovar ishlab chiqaruvchilarni moliyalashtirishning maxsus usuli bilan 
ta’minlash; 
4) qishloq xo‘jalik texnikalariga ularni yetkazib berish va ulardan 
foydalanish xarakteri va xususiyatlaridan qat’iy nazar, kafolatli texnik xizmat 
ko‘rsatishni tashkil etish; 
5) texnikaning bekor turib qolishi va qishloq xo‘jalik ishlarini bajarishda 
yo‘qotishlarni kamaytirish; 
6) ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va lizing beruvchilar o‘rtasidagi 
o‘zaro iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish.