O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti qo’lyozma huquqida udk: 633. 15+631. 52

1.2. O’zbekistonda makkajuxori seleksiya yo’nalishlari va yutuqlari. 
Makkajo’xori ekini seleksiyasi aniq muayyan o’stirish sharoitlari va 
mahsulotidan foydalanish usullari hisobga olgan holda ko’p yo’nalishlarda olib 
boriladi (don, silos, yashil yemish va boshk). Makkajo’xorini har xil muddatlarda 
pishishiga qarab farq qiladigan va qimmatli xo’jalik belgilari majmuali 
duragaylarni yaratish kerak. Eng muhim vazifalardan biri intensiv texnologiyasi 
asosida o’stiriladigan yuqori hosilli duragaylarni yaratishdir. [93] 
Mahsuldorlikka 
qaratilgan 
seleksiya. 
Makkajo’xori 
seleksiyasining 
samaradorligi ma’lum darajada genetika fanini rivojlanishiga – seleksiyaning 
nazariy asosiga bog’liq.
 
Makkajo’xorining hozirgi zamon seleksiyasi geterozis 
hodisalaridan foydalanishga asoslangan. Bu ekin seleksiyasi o’zidan changlatilgan 
insukt liniyalarini chatishtirishdan olingan duragaylarning geterozis samarasiga 
asoslanib o’tkazilmoqda.
 
Donli yo’nalishdagi turli toifadagi duragaylarning mahsuldorligini oshirish 
(geterozis darajasini) avvalo hosilni tarkibini aniqlaydigan belgilarni maksimal 

---

13 
darajada yaxshilash orqali amalga oshirish mumkin: o’simlikdagi so’talar soni, 
so’taning kattaligi, so’tadagi donlar soni va 1000 donning vazni.
Makkajo’xori duragaylarini mahsuldorligini oshirishda ikki so’tali shakllarga 
(liniyalarga) katta e’tibor berilmoqda, chunki bir so’tali duragaylar uz 
imkoniyatlarini deyarli sarflaganlar. 
O’simlikdagi so’talar soni va don hosilining kattaligi ob–havo sharoiti 
noqulay bo’lgan yillarda ham uning turg’un bo’lishi bilan chambarchas bog’liq, 
chunki ikki so’tali shakllarda hosilsiz o’simliklar bir so’talilarga nisbatan kamroq 
uchraydi. Abdukarimov D.T (20007). 
Ikki so’talilikka qaratilgan seleksiya ishida tanlashni ro’vak bilan so’talarni 
gullash muddatlarini yaqinlashtirishga va bir o’simlikda joylashgan so’talarni 
gullashidagi oraliqni qisqartirishga qaratilib o’tkazish lozim. So’talar sonini 
ko’payishi hosildorlikni oshirilishga olib kelishi uchun mahsuldorlik elementlari 
bo’yicha birtekis so’tali liniyalarni tanlash kerak.
O’tkazilgan tadqiqotlar ko’rsatishicha bir vaqtda ham ikki so’talilik ham 
boshqa qimmatli xo’jalik belgililikka qaratilgan seleksiya ishiga genetik va 
fiziologik tuskinliklar yo’q. Shuni e’tiborga olish kerakki, so’talar soni ko’payishi 
bilan odatda vegetasiya davri cho’ziladi.
Makkajo’xorining ikki, uch va ko’p so’tali shakllari mavjud, bu holda «ko’p 
so’tali makkajo’xori» degan ibora qo’llanadi. Seleksiya yo’nalishlaridan biri – 
ko’p so’tali makkajo’xori yaratishdir. Bu yo’nalishdagi seleksiya ishlari 
hamdo’stlik mamlakatlari va AQShda o’tkazilmoqda. [2] 

---

14