O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti

 

𝒀𝑴

𝟎

𝑴𝑿

𝟏

 

Shundan so‟ng materiallar qaytimining o‟zgarishiga omillar ta‟sirini aniqlanadi:  

Moddiy xarajatlar hajmi o‟zgarishining ta‟siri

:   

𝒀𝑴

𝟎

𝑴𝑿

𝟏

−

𝒀𝑴

𝟎

𝑴𝑿

𝟎

= ±∆

𝑴𝑿

 

Yalpi mahsulot hajmi o‟zgarishining ta‟siri:   

𝒀𝑴

𝟏

𝑴𝑿

𝟏

−

𝒀𝑴

𝟎

𝑴𝑿

𝟏

= ±∆

𝒀𝑴

 

Endi,  materiallar  qaytimining  omilli  tahlilini  5-jadval  ma‟lumotlari  asosida  ko‟rib 

chiqamiz 

Materiallar qaytimining   umumiy o‟zgarishi: 

𝑌𝑀

1

𝑀𝑋

1

−

𝑌𝑀

0

𝑀𝑋

0

=

75311

7172.4

−

64404

6314.1

= 10.5 − 10.2 = +0.3 

сўм

 

---

35 

 

Demak,materiallar qaytimi hisobot yilida bazis yiliga nisbatan 0.3 so‟mga yoki 2.9 

% ga oshgan. 

Ushbu o‟zgarish  quyidagi omillar hisobiga sodir bo‟lgan: 

1.Material  xarajtlar  hajmining  oshishi  materiallar  qaytimining  o‟zgarishiga  salbiy 

tasir qilib, uni  darajasini 1.2 so‟mga yoki 11.8% ga kamayishiga sababchi bo‟lgan: 

𝑌𝑀

0

𝑀𝑋

1

−

𝑌𝑀

0

𝑀𝑋

0

=

64404

7172.4

−

64404

6314.1

= 9.0 − 10.2 = −1.2 

сўм 

5-jadval 

Materiallar qaytimining omilli tahlili. 

 

№ 

 

Ko‟rsatkichlar 

 

Bazis 

yili 

Hisobot yilidagi 

MX hajmi va bazis 

yilidagi YM hajmi 

bo‟yicha 

 

Hisobot 

yili 

 

o‟zgari- 

shi (+,-) 

1. 

Yalpi 

mahsulot, ming 

so‟m 

64404 

64404 

75311 

+10907 

2 

Sof foyda,ming 

so‟m 

2600 

x 

2850 

+250 

3 

Ishlab 

chiqarish 

xarajatlari,m.so‟m 

13700 

x 

14200 

+500 

4. 

Moddiy 

xarajatar, ming 

so‟m 

6314.

1 

7172.4 

7172.4 

+858.3 

5. 

Materiallar 

qaytimi, so‟m 

10,2 

9.0 

10,5 

+0.3 

2.Yalpi mahsulot hajmining oshishi materiallar qaytimining o‟zgarishiga ijobiy tasir 

qilib,uni  darajasini 1.5 so‟mga yoki 16.7% ga oshishiga sababchi bo‟lgan: 

𝑌𝑀

1

𝑀𝑋

1

−

𝑌𝑀

0

𝑀𝑋

1

=

75311

7172.4

−

64404

7172.4

= 10.5 − 9.0 = +1.5 

сўм

 

Demak, 

ushbu 

ma‟lumotlardan 

ko‟rinib  turibdiki,materiallar  qaytimining 

o‟zgaishiga  material  xarajtlar  hajmining  oshishi  salbiy  tasir  qilib,uni  11.8%  ga 

kamayishiga,yalpi  mahsulot  hajmining  oshishi  esa  ijobiy  tasir  qilib,  uni    16.7%  ga 

oshishiga  sababchi  bo‟lgan.  Demak,  materiallar  qaytimi  darajasini  oshirishning  asosiy 

imkoniyati bo‟lib, moddiy xarajatlar hajmini keskin kamaytirish hisoblanadi. 

 

Moddiy  resurslardan  foydalanishning  asosiy  ko‟rsatkichlaridan  biri  bo‟lib, 

materiallar sig’imi

 hisoblanadi.Tahlil indeks usuli orqali amalga oshirildi. 

Bazis    yilidagi  materiallar  sig‟imi  ko‟rsatkichini  hisobot  yilidagi  (yoki  rejadagi) 

ko‟rsatkichiga  solishtirib,  moddiy  resurslardan  foydalanish  samaradorligining  umumiy 

o‟zgarishi aniqlanadi:

𝑴𝑿

𝟎

𝒀𝑴

𝟎

÷

𝑴𝑿

𝟏

𝒀𝑴

𝟏

= ±∆

𝑴𝑿,𝒀𝑴

 

Ushbu o‟zgarish quyidagi ikki omil hisobiga sodir bo‟ladi: 

1.Xarajatlar hajmi o‟zgarishining ta‟siri:

𝑴𝑿

𝟎

𝒀𝑴

𝟎

÷

𝑴𝑿

𝟏

𝒀𝑴

𝟎

= ±∆

𝑴𝑿

 

---

36 

 

2.Yalpi mahsulot hajmi o‟zgarishining ta‟siri:

𝑴𝑿

𝟏

𝒀𝑴

𝟎

÷

𝑴𝑿

𝟏

𝒀𝑴

𝟏

= ±∆

𝒀𝑴

 

Nazorat savol va topshiriqlar 

1.Moddiy resurslardan foydalanish samaradorlik ko‟rsatkichlarini hisoblash  tartibi. 

2.Moddiy resurslar sig‟imi deganda nima tushuniladi? U qanday aniqlanadi? 

3. Moddiy resurslar qaytimi o‟zgarishiga necha omil tasir qiladi?