O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi samarqand qishloq xo’jalik instituti

:

 

 

Ushbu o‟zgarish quyidagi  omillar ta‟siri  ostida yuzaga keladi:  

1)  1  gektar  ekin  maydoni  hisobiga  sarf  bo‟lgan  ishlab  chiqarish  xarajatlari 

hajmining(IX) o‟zgarishi hisobiga; 

2) ekin hosildorligi darajasining(H) o‟zgarishi hisobiga. 

Omillar  ta‟sirini  «Zanjirli  bog‟lanish»  usuli  orqali  aniqlaymiz.  Omillar  ta‟sirini 

aniqlashdan oldin shartli tannarx aniqlab olinadi:   

  

Tannarx o‟zgarishiga omillar ta‟siri: 

---

39 

 

1)

 

1 ga ishlab chiqarish xarajati hajmi o‟zgarishining ta‟siri:   

 

2.

 Ekin hosildorligi darajasi o‟zgarishining ta‟siri:

 

 

Endi,  mahsulot  tannarxining  tahlilini    paxta  tannarxi  misolida    6-jadvada  ko‟rib 

chiqamiz  

6-jadval 

1 s. paxta tannarxining omilli tahlili. 

T.r 

 

Ko‟rsatkichlar 

Ba

zis yili 

Hisobot 

yilidagi 1 ga 

xarajati va 

bazis yilidagi 

hosildorlik 

bo‟yicha 

 

His

o-bot 

yili 

 

o‟z

ga-

rishi 

(+,

-) 

Sh.j.o‟zgarishi 

1 

gektar 

xarajati 

hiso-

biga 

Ho

sil-

dorlik 

his

o-biga 

1. 

1 gektar 

xarajati, ming 

so‟m 

19

80.0 

2067.0 

206

7.0 

+8

7.0 

 

X 

 

X 

2. 

Hosildorlik, 

s/ga 

22,

5 

22,5 

23,

9 

+ 

1,4 

X 

X 

3. 

1 s. paxta 

tannarxi, so‟m 

 

88

000 

 

91867 

 

865

00 

 

-

1500 

 

+386

7 

 

-

8367 

 

Jadvaldan ko‟rinib turibdiki, 1s paxta tannarxi hisobot yilida Bazis yiliga nisban 

1500 so‟mga kamaygan.  

𝐈𝐗

𝟏

𝐇

𝟏

−

𝐈𝐗

𝟎

𝐇

𝟎

=

𝟐𝟎𝟔𝟕. 𝟎

𝟐𝟑. 𝟗

−

𝟏𝟗𝟖𝟎. 𝟎

𝟐𝟐. 𝟓

= 𝟖𝟔. 𝟓 − 𝟖𝟖. 𝟎 = −𝟏. 𝟓  𝐦𝐢𝐧𝐠 𝐜𝐨

′

𝐦

 

Ushbu o‟zgarishga omillar ta‟siri: 

1-omil.. 1 gektarga sarf bo‟lgan xarajatlar hajmi o‟zgarishining ta‟siri: 

𝐈𝐗

𝟏

𝐇

𝟎

−

𝐈𝐗

𝟎

𝐇

𝟎

=

𝟐𝟎𝟔𝟕. 𝟎

𝟐𝟐. 𝟓

−

𝟏𝟗𝟖𝟎. 𝟎

𝟐𝟐. 𝟓

= 𝟗𝟏𝟖𝟔𝟕 − 𝟖𝟖𝟎𝟎𝟎 = +𝟑𝟖𝟓𝟕  𝐦𝐢𝐧𝐠 𝐜𝐨

′

𝐦

 

Demak, 1 gektarga sarf bo‟lgan xarajatlar hajmining 87  ming so‟mga oshishi 

natijasida  1s paxta tannarxi  3867 so‟mga qimmatlashgan. 

2-omil. Hosildorlik darajasi o‟zgarishining ta‟siri: 

𝐈𝐗

𝟏

𝐇

𝟏

−

𝐈𝐗

𝟏

𝐇

𝟎

=

𝟐𝟎𝟔𝟕. 𝟎

𝟐𝟑. 𝟗

−

𝟐𝟎𝟔𝟕. 𝟎

𝟐𝟐. 𝟓

= 𝟖𝟔𝟓𝟎𝟎 − 𝟗𝟏𝟖𝟔𝟕 = −𝟖𝟑𝟔𝟕  𝐦𝐢𝐧𝐠 𝐜𝐨

′

𝐦

 

Demak, hosildorlik darajasining 1.4 sga oshishi natijasida 1s paxta tannarxi  

8367so‟mga kamaygan(arzonlashgan). 

Nazorat savol va topshiriqlar 

1.Ishlab chiqarish xarajatlari deganda nima tushuniladi? 

2.Tannarx deganda nima tushuniladi? 

---

40 

 

3.Tannarx o‟zgarishiga qaysi omillar tasir qiladi?Ta‟sirini aniqlash tartibini 

tushuntiring. 

Mustaqil ish topshiriqlari.

 1 s. paxta tannarxining omilli tahlilini 6- jadvaldaga 

ma‟lumotlardan foydalanib, amalga oshiring.  Tahlilda “Indeks”usulidan 

foydalaning.Buning uchun quyidagi indekslarni aniqlab,tannarx  o‟zgarishiga baho 

bering. 

1.Tannarx indeksi