39
39
5. IQTISODIY SAMARADORLIK
5.1. Iqtisodiy samarodirlik ko’rsatkichlari
Iqtisodiy samaradorlikni baxolashda quyidagi ko’rsatkichlardan foydalaniladi:
hosildorlik, maxsulotning tannarxi, sof daromad, mehnat unumdorligi va rentabellik
darajasi. Ma’lumki maxsulotning tannarxi sarflangan harajatlar elementlaridan topiladi.
Tannarxning tarkibi quyidagicha hisobga olinadi: sarflangan mehnat haqi harajatlari,
urug’ning qiymati, yonilg’i va moylash materiallari amartizasiya, mashina va
transportning joriy remonti, mashinalarda tashish uchun xizmatchilarning mehnat haqi
umum ishlab chiqarish va umumiy xo’jalik harajatlaridir.
Mehnat unumdorligini oshirish uchun doimo hosildorlikni va hosilning sifatini
oshirish zarur.
Mehnat unumdorligi rentabellik bilan chambarchas bog’liq. Mehnat unumdorligi
mahsulot miqdorini ishlab chiqarish uchun vaqt (kun, soat) bilan ifodalanadi. Bu
ko’rsatkichda vaqtdan samarali foydalanish ko’zda tutiladi. 1 sentner mahsulotning
tannaxri bir gektar maydonga sarflangan umumiy harajatlar o’rtacha hosildorlikka
taqsimlanish yo’li bilan topiladi.
Hosil qancha mo’l va sifatli bo’lsa tannarxning ko’rsatkichi shuncha past bo’ladi.
1 sentner mahsulotning qiymati uning tovar sifatida sotiladigan narxining
miqdoridir. Hozirgi kunda mahsulot qiymatini xo’jalik rahbarlari yoki fermer xo’jaligi
rahbari tomonidan belgilanadi.
Jomboy tumanidagi “Umarov Murodxon” fermer ho’jaligi sharoitida kungaboqar
yetishtirish uchun 1 ga yerga 1610000 so’m sarflangan bo’lib, eng kam harajat urug’lik
uchun bir foiz, eng ko’p harajat mexnat xaqqi uchun 44,5 va undan so’ng o’g’itlar sarfi
uchun 19,5 foiz va yonilg’i moylash uchun 16,8 foizni tashkil etdi.
40
40
9- jadval
Jomboy tumanidagi “Umarov Murodxon” fermer xo’jaligi sharoitida kungaboqar
o’stirish uchun bir gektarerga sarflangan harajatlar tarkibi
№
Harajat turi
So’m
%
1. Mehnat haqi
716490
44,5
2. Urug’lik
33810
2,1
3. Yoqilg’i,moylash, surkash
270480
16,8
4. Transport, tashish, yuklash
35420
2,2
5. O’g’it harajatlar
313950
19,5
6. Joriy ta’mirlash (remont)
25760
1,6
7. Amortizasiya
24150
1,5
8. Boshqa har xil harajatlar
28980
1,8
9. Umumiy ishlab chiqarish va
umumiy xo’jalik harajatlari
161000
10,0
Jami
1610000
100
Rentabellik darajasi kuyidagi formula bilan aniqlanishi mumkin.
100
Сн
Ик
Cд
Рд
Rd – rentabellik darajasi
Sd – sof daromad
Iq+ Sm – realizasiya qilingan mahsulot tannarxi.
Sof daromad bu yangi mahsulot qiymatidan uni yetishtirish uchun sarflangan
harajatlar chiqarib tashlangandan qolgan qismi.
Do'stlaringiz bilan baham: