Axborotdan foydalanish imkoniyati va samaradorligi uning reprezentativligi,
mazmundorligi, yetarliligi, aktualligi, o’z vaqtidaligi, aniqligi, ishonarliligi,
etish maqsadlarida uni to’g’ri tanlash va shakllantirish bilan bog’liqdir.
etadi.
lekin yetarli tarkibga (ko’rsatkichlar jamlamasiga) ega ekanligini bildiradi. To’g’ri
qaror qabo’l qilish uchun to’liq bo’lmagan, ya’ni yetarli bo’lmagan, xuddi
shuningdek, ortiqcha bo’lgan axborot ham foydalanuvchining qabul qilgan qarorlari
samaradorligini kamaytiradi.
g) AXBOROTNING AKTUALLIGI (dolzarbligi) — axborotdan foydalanish vaqtida
uning boshqarish uchun qimmatliligi saqlanib qolishi bilan belgilanadi va uning
xususiyatlari o’zgarishi dinamikasi hamda ushbu axborot paydo bo’lgan vaqtdan
buyon o’tgan vaqt oralig’iga bog’liq bo’ladi.
vazifani hal etish vaqti bilan kelishilgan vaqtdan kechikmasdan olinganligini
bildiradi.
ye) AXBOROTNING ANIQLIGI — olinayotgan axborotning obyekt, jarayon,
hodisa va hokazolarning real holatiga yakinligi darajasi bilan belgilanadi.
aniqlik bilan ifoda etish xususiyati bilan belgilanadi.
ma’lumotlar aniqligini buzmasdan o’zgarishlarga ta’sir qilishga qodirligini aks
Informatika sohasining asosiy resursi - bu axborotdir. Axborot atrof-muhit
obyektlari va hodisalari, ularning o’lchamlari, xususiyatlari va holatlari to’g’risidagi
ma’lumotlardir.
Informatikada axborot bilan bir katorda ma’lumot tushunchasi ham keng
ishlatiladi. Agar ma’lumotlar biz foydalanadigan ma’lumotlar bo’lsa, u axborotga
aylanadi. Shu sabab axborotlarni foydalanadigan ma’lumotlar desa bo’ladi. Masalan,
qog’ozga biror bir telefon raqamini yozib, birovga ko’rsatsak, u axborot bo’la
olmaydi. Lekin, shu telefon raqami yoniga biror bir kishi yoki tashkilot nomi yozilsa,
u axborotga aylanadi. Har qanday axborot 3 ta muhim sifatga ega bo’lishi lozim:
1.Axborot o’rganilayotganda narsa yoki hodisani har taraflama to’liq ifodalashi
lozim, ya’ni u to’liqlik sifatiga ega bo’lishi kerak.
2.Axborot ma’lum ma’noda qimmatli bo’lishi lozim, aks holda undan
foydalanishga ehtiyoj qolmaydi.
3.Axborot ishonchli bo’lishi lozim, aks holda uni kayta ishlashga zarurat
tug’ilmaydi.
Turli xil axborot uzatish qurilmalarida axborot turli usulda uzatiladi. Masalan,
tyelyegraf, morzye alifbosi, radio, tyelyevidyeniye, kitob va boshqalar.
Morzye alifbosida axborot qisqa va uzun signallar orqali kodlanadi va uzatiladi.
Gazyeta va jurnallardagi axborot harflar va byelgilar orqali kodlanadi va uzatiladi.
EHM larda axborotlar ikkilik sanoq sistyemasida kodlanadi va uzatiladi. Buning
asosiy sabablaridan biri tarmoqdan impulsning o’tishining ikki holati bo’lishi bilan
bog’liqdir. Bu EHM da axborotning saqlanishi va uzatilishining fizik mazmunini
bildirsa, tarmoqdan impulsning o’tishiga 1 ni, o’tmasligiga 0 ni mos qo’yilishi uning
matyematik mazmunini bildiradi. EHM qurilmalarining aksariyat qismi ikki xil -
"yupiq" va "ochiq", "ha" va "yo’q" kabi holatlarda bo’ladi. Bu holatlarning biriga 0
raqamini, ikkinchisiga 1 raqamini mos qo’ysak EHM ning ikkilik sanoq sistyemasida
ishlashi kyelib chiqadi.
Agarda tarmoqdan impulslarning o’tishining uchinchi holi bo’lganda u uchlik
sanoq sistyemasida ishlagan bo’lar edi.
Axborotni EHM da saqlash, qayta ishlash, uzatish va xokazolar uchun bizga
klaviaturada joylashgan byelgilardan va maxsus boshqarish tugmachalaridan
foydalaniladi. Shuning uchun axborotni tashkil etuvchilari bo’lgan byelgilarni EHM
da kodlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun barcha byelgilarni (ja’mi
200 dan ortiq) EHM da kodlashtirish uchun ikkilik sanoq sistyemasidagi nyecha
xonali sondan foydalanish masalasi turadi.
Matyematika kursidan ma’lumki ikki xonali ikkilik sanoq R sistyemasidagi
raqamlar kombinatsiyasi yordamida 2
2
4 ta byelgini kodlashtirish mumkin, uch
xonali sonlar yordamida 2
3
8 ta byelgini kodlashtirish mumkin va xokazo. Bizga
zarur byelgan 200 dan ortiq byelgilarni kodlashtirish uchun esa ikkilik sanoq
sistyemasidagi sakkiz xonali sonlar kombinatsiyasi (2
8
256) zarur bo’lar ekan.
Raqam, harf, tinish belgilari, bo’sh joy (probel) dan iborat axborot matnli
axborot bo’ladi.
1)
Matndagi raqam, harf, tinish belgilari, probellarning har biri bitta belgini
anglatadi.
2)
Matnli axborotdagi har bir belgi 0 va 1 lardan iborat 8 ta bit bilan
kodlanadi.
3)
Har bir belgining axborot o’lchami 8 bit=1 bayt.
4)
Matn kompyuter xotirasida fayl ko’rinishida saqlanadi.
Kompyuterda yaratilgan xujjatning qulayligi:
1) Kompakt joylashadi.
2) Oson o’chiriladi.
3) Ko’paytirish ososn.
4) Uzoq masafaga tezkor uzatish mumkin.
Kompyuterda yaratiljan xujjatning kamchiligi
1) Faylni faqat kompyuter yordamida o’lchash mumkin.
Kompyuterlarda matnli axborotlardan foydalanish XX asrning 60-yillarida
boshlandi. Dastlab EHMlarda faqat lotin alfaviti harflaridan (26 ta) foydalanilgan.
Har bir belgini kodlash uchun beshtadan razriyad (bit) yetarli bo’lgan. Ammo bu
belgilarni boshqa belgilarni (raqamlar, tinish belgilari va b) kodlash uchun yetarli
emas edi. Shuning uchun dastlabki ingliz tili kompyuterlarda bayt olti bitdan iborat
bo’lgan. Keyinchalik bosh harflarni farqlash hamda boshqa uskunalardan foydalanish
maqsadida yetti bit bir baytni tashkil qilgan. 1964 yilda IBM -360 rusumli kuchli
EHM yaratildi. Bu mashinalardan sakkiz bitdan iborat baytlardan foydalanila
boshlandi va 256 belgidan iborat alfavit paydo bo’ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
