O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi andijon qishloq xo`jaligi va agrotexnologiyalar instituti

3- bandni bajarish

Salt ishlash tajribasini o`tkazish uchun I-I rasmda ko`rsatilgan sxemani yig`ing. Avtotransformator R<sub>R</sub> yordamida birlamchi cho`lg`amdagi kuchlanishni U<sub>1</sub>=1.2U<sub>N</sub> ga to`g`rilang. Bu birichi nuqtani I-I jadvalga yozing.

Asta - sekin U₁ kuchlanishni mumkin bo`lgan qiymatgacha kamaytirib yana 4 - 5 ta nuqta oling. Olingan ma’lumotlarni I-I jadvalga yozing.

I-I jadval.

O`lchangan

Hisoblangan

t /b

U1S

U2S

I1S

PS

I1S/IN

sos jS

ISA

ISR

ZS

rS

XS

t/b

B

B

A

Bt

A

A

A

Om

Om

Om

4- bandni bajarish.





4-bandni bajarish

Qisqa tutashish tajribasini bajarish. 1-2 rasmda ko`rsatilgan elektr sxemani yig`ing. Ikkilamchi cho`lg`am toki I_2Q=1,2 I_1Q ga yetguncha avtotransformator R_R yordamida U_1Q kuchlanishni to`g`irlang.

Birinchi nuqtani 1-2 jadvalga yozing. Asta - sekin U_1Q kuchlanishni kamaytira borib yana 4- 5 nuqta oling va 1-2 jadvalga yozing.

1- 2 jadval

t/b

O`lchangan

Hisoblangan

U1Q

I1Q

I2Q

PQ

cosjQ

UQ

UQA

UQR

ZQ

rQ

XQ

B

A

A

B

%

%

%

Om

Om

Om

5-bandni bajarish

Tashqi xarakteristikani olish. U₁=const va cosj=const bo`lganda U₂=f (I₂)

1-3 rasmda ko`rsatilgan elektr sxemani yig`ing. S qo`shgich o`chirilgan holda, R_R yordamida U_1N nominal kuchlanishga to`g`irlang. Birinchi nuqtani 1-3 jadvalga yozing. Asta-sekin S₁ . S_{2 .} S₃ .S₄ ni qo`shib (transformatorni yuklab) yana 4-5 ta nuqta oling va jadvalga yozing.
1-3 jadval

t/b	U1	U2	I2
№	V	V	A

Киска туташиши характеристикаси



Hisoblash uchun formulalar
Salt ishlash:


Qisqa tutashish:

U_1Q I_1N r_Q I_1N x_Q

U_Q = ----- 100 %; U_QA = ------- ; U_QR = -------

U_1N U_N U_1N

Tashqi: I₂ b S_N cosj₂

b= -----; h= --------------------------

I_2N b S_N cosj₂+ R_S + b²+ R_Q

TEKShIRISH UCHUN SAVOLLAR

1. 
   Transformatorning tuzilishi va ishlash tarzi qanday?
   
2. 
   Kuchlanishning transformatsiya koeffitsiyenti nima?. Faza va tarmoq transformatsiya koeffitsiyentlari bir-biridan qanday farq qiladi?.
   
3. 
   Hisoblash yo`li bilan faza va tarmoq transformatsiya koeffitsiyentlari qanday aniqlanadi?.
   
4. 
   Transformator salt ishlash xarakteristikasining ma’nosi nimada?
   
5. 
   Birlamchi cho`lg`amga beriladigan kuchlanish oshirilganda quvvat koeffitsiyentiga qanday ta’sir qiladi?.
   
6. 
   Nima uchun qisqa tutashish kuchlanishi U_1Q minimal kuchlanishdan U_1n ancha kichkina bo`lsa ham, qisqa tutashishni tajribasidan birlamchi cho`lg`amdagi tok o`zining nominal qiymatiga erishadi?.
   
7. 
   Transformator salt ishlaganda qaysi qismlarda energiya sarfi ko`p bo`ladi?.
   
8. 
   Qisqa tutashish vaqtida transformatorning qaysi qismlarida energiya sarf bo`ladi?. Ularning qaysi biri katta qismini tashkil qiladi?.
   
9. 
   Qisqa tutashish kuchlanishi deb nimaga aytiladi va qanday birliklarda ko`rsatiladi?.
   

2-LABORATORIYa IShI

UCh FAZALI TRANSFORMATORLARNING PARALLEL IShLAShI

Ishdan maqsad:

Transformatorni ulash guruhi, paralell ishga tushirish shartlari va ularda yuklamalarning taqsimlanishi to`g`risidagi nazariy ma’lumotlarni tajriba asosida tasdiqlash.

Ishni bajarish tartibi:

1.Yuqori kuchlanish (YuK) va past kuchlanish (PK) cho`lg`amlarini aniqlang.

2.Transformatorlarning transformatsiya koeffitsentlarini aniqlang.

3. Transformatorlarning qisqa tutashish kuchlanishlarini aniqlang.

4. Quyidagi ko`rsatilgan ulash guruhlarini yig`ing va tekshiring:

Y/ Y- 12; Y/ Y- 6; Y/ D - 11; va Y/ D - 5

5. Quyidagi xollar uchun ikkita uch fazali transformatorlarni parallel ishga tushiring:

a) K₁ = K₂ va U_K1 = U_K2

b) K₁ = K₂ va U_K1 ≠ U_K2

Tajriba ma’lumotlari asosida:

Har bir transformator tokining umumiy tok bilan bog`lanish egri chizig`ini ko`rsating.

1-bandni bajarish :

1- (a) rasmda ko`rsatilgan sxemani yig`ing. Bir xil nomdagi yuqori va past kuchlanish cho`lg`amlarini bir-biriga ulang (masalan A-a). QF ni qo`shing. Tarmoq kuchlanishlarini U<sub>AV</sub> va U<sub>ab</sub> 1- jadvalga yozing. Keyin U<sub>bB</sub>, U<sub>bC</sub>, U<sub>sV</sub> va U<sub>cC</sub> kuchlanishlarni o`lchang va jadvalga yozing. 1-jadval ma’lumotlariga asosan masshtab bo`yicha kuchlanishning vektor diagrammasini ko`ring (U_AB, U_ab) va diagrammada bir xil nomdagi nuqtalarni joylashtiring(1- rasmga qarang).

Agar diagramma bo`yicha topilgan kuchlanishlar U<sub>bB</sub>, U<sub>bC</sub>, U<sub>cB</sub> va U<sub>cC</sub> o`lchash ma’lumotlari bilan ustma-ust tushsa, bu transformator cho`lg`amlari ulanish sxemasi va qo`shish guruhi to`g`riligini ko`rsatadi.

Shunga o`xshash Y/ Y -6; Y/ D -11 yoki (Y/ D -5) guruxlar uchun ham o`tkazing.

2-1 jadval

Guruh	UAB	Uab	UbB		UbC		UcB		UcC
			Hisob	taj- riba	Hisob	taj- riba	hisob	taj- riba	hisob	taj- riba

Rasm 2-1. Transformatorni parallel ishlash sxemasi

2-bandni bajarish
Uch fazali transformatorlarning paralell ishlashi.

a) 2-2 rasmda ko`rsatilgan elektr sxemani yig`ing.

Q S₁ va QS₂ uzgichlar o`chirilgan holda avtomatik o`chirgich QF ni o`chiring. PV volьtmetr yordamida bir xil nomlangan tarmoqlar S<sub>1</sub>- S<sub>2</sub> va b<sub>1</sub> -b<sub>2</sub> orasidagi kuchlanishni o`lchang.

Agar volьtmetr ko`rsatgichi nolga teng bo`lsa, transformatorning fazalari to`g`ri ulangan bo`ladi. Agar PV ko`rsatgichi nolga teng bo`lmasa, QF ni o`chirib ikki faza o`rnini almashtiring ( masalan S<sub>1</sub> va b<sub>1</sub>) va bog`lovchi ( a_I - a_II)ni olib qo`ying.

QF, QS₁, QS₂ larni qo`shib transformatorni asta-sekin yuklab (R_N) xar biri uchun I= 1,2 I_H yetkazing. 5-6 ta nuqta oling va 2-2 jadvalga yozing.
2-2 jadval

№ t/b	I1	I2	I3
	A	A	A

b) transformatorlardan biriga past kuchlanish cho`lg`amiga ketma-ket uch fazali drosselь ulang. U_k1 ¹ U_k2 shartini bajarganingizdan tajribani a) bo`limdagidek davom ettiring. Tajriba natijalarini 2-2 jadvalga yozing.

TEKShIRISh UChUN SAVOLLAR

1. 
   Transformatorlarning parallel ishlashi nima uchun kerak ?
   
2. 
   Transformatorlarni paralell ishlash shartlari nimalardan iborat?
   
3. 
   Ulash guruhlari har xil bo`lgan transformatorlarni paralell ulash mumkinmi ? Nima uchun?
   
4. 
   Qisqa tutashish kuchlanishlari bir xil bo`lmagan qolgan shartlari bajarilgan paralell ishlayotgan transformatorlarning yuk toklari qanday taqsimlanadi ?
   
5. 
   Agar tekshiralayotgan transformatorlarning ikkilamchi cho`lg`amiga uch fazali drosselь ulanganda uning qisqa tutashish kuchlanishi qanday o`zgaradi?
   
6. 
   Ulash guruhlarini tekshirishda nima sababdan A-a nuqta ulanadi?
   
7. 
   Paralell ishga tushirilayotgan transformatorlarning transformatsiya koeffitsiyenti va qisqa tutashish kuchlanishi nominalga nisbatan qancha farq qiladi ?
   

3 LABORATORIYa IShI
UCh FAZALI QISQA TUTASh ROTORLI ASINXRON MOTORNI TEKShIRISh.

Ishdan maqsad:

Uch fazali kiska tutash rotorli asinxron motorning tuzulishi va ishlash tarzi bilan tanishish. Tajriba yo`li bilan salt yurish, qisqa tutashish va ishchi xarakteristikalarini olish.

Elektr sxemalarni yig`ishni o`rganish va nazariy bilimlarni tajriba yo`li bilan tasdiqlash.

Ishni bajarish tartibi:

1. Tajriba o`lchov asboblarining ma’lumotlarini yozing.

2. Stator cho`lg`amining belgilanishi to`g`riligini tekshiring.

3. Salt yurish tajribasini o`tkazing.

4. Qisqa tutash tajribasini o`tkazing.

5. Motorning ishchi xarakteristikasini oling.