O’zbekiston respublikasi o’rta maxsus va oliy ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi «tasdiqlayman»

Mashg’ulot jarayonida qo’llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari:

“RUCHKA STOLDA” O’YINLARNI O’TKAZISH TEXNOLOGIYALARI

Ish uchun zarur:

1)aloxida qoozga bosilgan savollar

2)toza qoozlar, ruchkalar

3)ishchi daftar

Ishning borishi

1)O’yinning umumiy vaqti – 45 min

2) Hamma talabalar qur’a bo’yicha 4tadan 3ta guruhchaga bo’linadi

3) Har bir gruppacha stol atrofida o’tirib bo’sh varaq va ruchka oladi

4)Qoozga sana, guruh nomeri, fakultet, F.I. gruppachasi, oyinni nomi

5)Vazifa tafsiya qilinadi, butun guruhcha bitta aniq javob berish

6) Har bir talaba qoozga o’zining familiyasini yozadi va bir variantli javob yozib yonidagi sherigiga uzatadi, ruchkani stol markziga siljitadi

7) Pedagog gruppani ishini nazorat qilib beradi va undagi qatnashuvchini umumiy to’ri javob daftarga yozadi

8) To’ri to’liq javob bergan talabaga maksimall 86 balldan 100ballgacha nazariy qismi reytingiga yoziladi, 2-o’rinni olgan talabaga 71dan 85.9ballgacha qo’yiladi, 3-o’rinni egallagan talabaga 65dan 70.9gachab qo’yiladi. Javob bermagan yoki noto’ri javob bergan talabaga 6 qo’yiladi

9)Javoblar varaqasiga o’qituvchi imzo qo’yadi

10)Talabani olgan bali joriy mashgulotga qo’yiladi

11) Qoozning o’ng pastki bo’sh joyiga ish o’yini nomi va sanasi starsta imzo qo’yadi

12) Talabalarning ishi o’qituvchida saqlanadi

Stol markazida ruchka o’yini.

Mavzu: Umurtqa poonasini o’qotar quroldasn shikastlanishi.

Mavzuning maqsadi: Hamma guruhlarni qatnashishiga qaratish. Bir vazifani birgalikda hal qilishni guruhli tavsiya qilish (klinik savollar, davo, reabiltatsiya,). Bir varaga har bir talaba bir variantni yozadi va yonidagiga uzatadi. Va javob berishmasa talabada qoladi.

Tashxis: Teshib o’tuvchi o’qotar yaralar dumazaning shikastlanishi II darajasi

Kilinikasi:

1. 
   Bir talaba umurtqa sohasidagi yaradan qon ketishga, oriq, sezishni yo’qolishi va oyoqlarni harakatlana olmasligiga shikoyati
   
2. 
   Ko’ruvda birlamchi nekroz sohalari hisobiga yara kanali aniqlandi
   
3. 
   Algik va taktil sezuvlarini yo’qolishi
   
4. 
   Pastki sohalarni jarohatlarni bo’lmasligi
   
5. 
   Pastki sohalarda reflekslarni yo’qolishi
   
6. 
   Boshqara olmaydigan defikatsiya va siydik chiqarishi kuzatilamydi
   

Davolash:

1. 
   Yaraga aseptik bolam qo’yish
   
2. 
   Nonarkotik oriqsizlantiruvchi qabul qilish
   
3. 
   Bemorni qoringa yotqiziladi
   
4. 
   Embolik ko’rinishlarni profilaktikasi
   
5. 
   UQAni yaxshilash
   
6. 
   Simptomatik da’vo
   

Reabilitatsiya:

1. 
   Mexanofizioterapiya
   
2. 
   Magnitoforez
   
3. 
   Elektroforez
   
4. 
   Amplipuls
   
5. 
   DJT pastki sohalarga
   
6. 
   Parafinoaplikatsiyalar
   

Barcha javoblar birgalikda muhokama qilinadi.To’ri va noto’ri javoblar analiz qilinadi. Ruchka nomer bo’yicha talabada qoladi. Evakuatsiya paytida bemorga gorizontal holda umurtqani lordozi yoki qoringa.
3.2. Taxliliy qismi

Nazorat uchun testlar.

1. O’tkir qon yo’qotishda qaysi klinik belgi bo’lmaydi:

1. 
   holsizlik
   
2. 
   chanqash
   
3. 
   bosh aylanish
   
4. 
   bradikardiya
   
5. 
   taxikardiya
   

2. Doimiy qon to’xtatish uchun qaysi bosqichda bajariladi:

1. 
   BTP
   
2. 
   Malakali shifokor yordam ko’rsatish bosqichida
   
3. 
   Birinchi shifokor yordam ko’rsatish bosqichida
   
4. 
   Jang maydonida
   
5. 
   Ixtisoslashgan bosqichda
   

3 Birinchi shifokor yordami bosqichida qon to’xtatish bajariladi

1. 
   jguta qo’yish (nazorat ostida), qonab turgan qon tomirga bog’lab qo’yish, yarani tamponlash
   
2. 
   qon tomirni shuntlash
   
3. 
   qon tomirni plastikasi
   
4. 
   qon tomirni bog’lash
   
5. 
   bog’lam qo’yish
   

4.Gemodinamik ta’sirga ega bo’lgan dori-darmonlarga kiradi:

1. 
   gemodez, neogemodez
   
2. 
   Ringera eritmasi, laktosol
   
3. 
   poliglyukin, reopoliglyukin, jelatinol
   
4. 
   amnokrovin
   
5. 
   yog’li emulsilar
   

5. Birinchi shifokor ko’rigi bosqichida qon quyishga ko’rsatma:

1. 
   o’tkir yiringli infekstiya
   
2. 
   postgemorragik shok 3 dar, qon to’xtatilganda va ichki qon ketish yo’qligida
   
3. 
   travmatik shok qon ketish bilan
   
4. 
   anaerob infekstiya
   
5. 
   kuyish shoki
   

6. Kalla suyagi asosi shikastini erta belgisi:

1. 
   yara sohasida og’riq
   
2. 
   yarani qonashi
   
3. 
   ko’ngil aynish va qayt qilish
   
4. 
   suyak bo’laklarini krepitastiyasi
   
5. 
   yaradan likvor suyuqlik kelishi
   

7. Kalla suyagi asosi shikastini erta belgisi:

1. 
   travma vaqtida hushini yo’qotishi
   
2. 
   bosh og’rig’i
   
3. 
   psixomotor qo’zg’alishlar
   
4. 
   burundan likvoreya (quloqdan)
   
5. 
   ko’z atrofi gematomasi (simptom "ko’z oynak")
   

8. Kalla suyagi yaralanganda umumiy miya simptomlariga kiradi:

1. 
   paralich yoki parez
   
2. 
   Ko’rishni buzilishi
   
3. 
   Eshitishni buzilishi
   
4. 
   Nutqni buzilishi
   
5. 
   Bosh og’rig’i va ko’ngil aynish
   

9. Kalla suyagi yaralanganda o’choqli miya simptomlariga:

1. 
   psixomotor (harakat va psixik) qo’zg’alish yoki sustlashi
   
2. 
   bosh og’rig’i
   
3. 
   ko’ngil aynish va qayt qilish
   
4. 
   bir yoki ikki tomonlama paralich
   
5. 
   taxikardiya yoki bradikardiya
   

10. Ko’krak qafasini yopiq shikastlarida o’pka to’qimasini jarohatlanganligini qaysi belgi ko’rsatadi:

1. 
   ko’krak qafasida gematoma
   
2. 
   qo’ltiq ostida yoki teri ostida emfizema
   
3. 
   qovurg’alarda krepitastiya
   
4. 
   shikastlangan tomonda qovurg’alar oralig’inikengayishi
   
5. 
   bemorning majburiy holati
   

11. Birinchi shifokor ko’rigi bosqichida klapanli pnevmotoraksda qaysi muolaja bajarish lozim?

1. 
   plevralnoy bo’liqni Byulau usulida drenajlash
   
2. 
   IVL
   
3. 
   Plevral bo’shliq punkstiyasi
   
4. 
   torakotomiya, bronxoskopiya
   
5. 
   yaraga germetik bog’lam qo’yish
   

12. Birinchi shifokor ko’rigi bosqichida ochiq pnevmotoraksda qaysi muolaja bajarish lozim?

1. 
   plevralnoy bo’liqni Byulau usulida drenajlash
   
2. 
   traxeostomiya
   
3. 
   torakotomiya
   
4. 
   yaraga germetik bog’lam qo’yish
   
5. 
   bronxoskopiya
   

1- vaziyatli masala.

Jangchi ShTE 3- bosыichidga olib kelingan. Ananmnezida bemor harbiy harakatlar vaqtida 5 m balandlikdan yiqilib tushgan. V bel umurtqasi sohasida o’riq kuzatilmoqda. Rentgenogrammada V bel umurtqasi tanasi ponasimon, I darajali deformatsiya aniqlandi. Oyoqlarning sezuvchanligi va harakatlanishi saqlangan.

• 
  Sizning taxminiy tashxisingiz?
  
• 
  Yaradorni qaysi jabrlanuvchilar kategoriyasi bo’yicha olib ketiladi?
  
• 
  Transportirovka turi?
  
• 
  Keltirilgan yordamning qanday chora tadbiri jabrlanayotgan yaradorga yengillik
  

beradi?
2- vaziyatli masala.

Bemor E tashrif buyurdi. Shikoyatlari bosh orii, bosh aylanishi, ko’ngil aynishiga. Anamnezidan boshiga o’tmas jism bilan urilgandan travma olgani aniqlandi. Ko’ruvda boshning chap tepa sohasida yumshoq to’qimalar lat yeyishi aniqlandi, Yorulikka ko’zning reaksiyasi aniqlanmadi, ishdagi reflekslari normada.

• 
  Sizning taxminiy tashxisingiz?
  
• 
  Yaradorni qaysi jabrlanuvchilar kategoriyasi bo’yicha olib ketiladi?
  
• 
  Transportirovka turi?
  
• 
  Keltirilgan yordamning qanday chora tadbiri jabrlanayotgan yaradorga yengillik
  

beradi?
4. Analitik qism

4.1 Grafikli organayzar: Ko’krak qafasini o’q otar quroldan shikasti “T – jadval” chizmasi

T – jadval - bita konstepstiya (ma’lumot)ning jihati o’zaro solishtirish yoki ularni (ha/yo’q, ha/qarshi) uchun. Tanqidiy mushohada rivojlantiradi. T – jadval qoidalari tanishiladi. Yakka tartibda rasmiylashtiriladi. Ajratilgan vaqt oralig’ida tartibda (juftlikda) to’ldiradi, uning chap tomoniga sabablari yoziladi, o’ng tomoniga esa chap tomonda ifoda qarama – qarshi g’oyalar, omillar va shu kabilar. Jadvallar juftlikda (guruhda) taqqoslanishi to’ldirilishi. Barcha o’quv guruhi yagona T – tuzadi.

Ko’krak qafasini o’q otar quroldan shikasti	Ochiq pnevmotoraks
O’q otar quroldan travma Yara borligi O’pka to’qimasini shikasti Qon ketish mediastinal shok Emfizema og’riq	Travma Yara borligi Ko’krak qafasi shikasti og’riq emfizema

5. Amaliy qism

Mavzuga oid manual ko’nikma:

Amaliy ishning bajarilishi.

Bosh shikastlanishlarda yaradorga birinchi yordam ko’rsatish.

Maqsad: Jang maydonida bosh shikastlanishlarda yaradorga birinchi yordam ko’rsatish texnikasi. Bajariladigan bosqichlar

Kerakli anjomlar: Valanter, kushetka, asseptik va bint bog’lami, bulavka.

№	Chora-tadbirlar	Bajarilmadi	To’liq to’ri bajarildi
1.	Boshga aseptik bog’lam	0	20
2.	Nonarkotik analgetiklar	0	20
3.	Yuqori nafas yo’llarini tozalash	0	20
4.	Bemorda tutqanoq bo’layotgan bo’lsa, tilini yoqasiga tikib qo’yish	0	10
5	Bemorni yonbosh qilish	0	10
5.	Evakuatsiyaning keying bosqichiga yaradorni zambilda transportirovka qilish	0	20
	Jami		100

6. Malaka, ko’nikma va bilimlarni tekshirish usullari

- Og’zaki javob

- Bahsda aktiv ishtrok etish- Yozma javob natijalari

- Vazyatli masalalarini echish

- Amaliy ko’nikmalarni bajarish

- OSKI savollari.

- Ko’rgazmali materiallar.

- Tarqatma materiallar.

Talabalar bilmi, ko’nikma va maxoratini baholashda qo’llaniladigan nazorat mezonlari

№		O’zlashtirish % hisobida		Baho	Talabaning bilim darajasi
1		96-100%		A’lo "5”	Savollarga to’liq va to’g’ri javob Javob dastur me’yoridandan yuqori, qo’shimcha adabiyotlardan foydalangan holda yuqori sifatda va ijodiy yondoshgan holda berilgan. Mustaqil ravishda savolni tahlil qiladi va ijodiy fikrlaydi, xulosa qiladi. Holatiy masalalarni eng yuqori darajada echadi. Interfaol o’yinlarda faol qatnashadi va to’g’ri xulosa va yakun yasaydi. Masalalarni yuqori darajada tahlil qiladi. Mustaqil ishlarni to’liq va ortig’i bilan bajargan. Amaliy ko’nikmalarni yuqori darajada va mustqil bajaradi.
2		91-95%		A’lo "5"	Savollarga to’liq javob. Javob dastur me’yoridandan yuqori, qo’shimcha adabiyotlardan foydalangan holda yuqori sifatda va ijodiy yondoshgan holda berilgan . Mustaqil ravishda savolni tahlil qiladi va ijodiy fikrlaydi, xulosa qiladi. Holatiy masalalarni eng yuqori darajada echadi.Interfaol o’yinlarda faol qatnashadi va to’g’ri xulosa va yakun yasaydi. Masalalarni yuqori darajada taxlil qiladi. Mustaqil ishlarni to’liq bajargan. Amaliy ko’nikmalarni to’liq bajargan.
3		86-90%		A’lo	Savollarga to’liq, lekin 1-2 xatoliklar bilan javob berilgan. Mustaqil ravishda savolni tahlil qiladi. Holatiy masalalarni to’g’ri yo’nalishda, lekin bir qancha xatoliklar bilan echadi Interfaol o’yinlarda faol qatnashadi va to’g’ri xulosa va yakun yasaydi. Mustaqil ishlarni to’liq bajargan. Amaliy ko’nikmalarni to’liq, lekin o’qituvchi ko’magida bajargan
4		81-85%		Yaxshi “4"	Mavzu bo’yicha savollarga to’liq, lekin 2-3 xatoliklar bilan javob berilgan. Javoblarni amaliyotda qo’llay oladi, savol mag’zini anglab etadi, tassavurga ega. Holatiy masalalarnito’g’ri echilgan, lekin mavzu darajasida etarli emas. Holatiy masalalarni echishda faol qatnashadi va to’g’ri yo’nalishda echadi. Mustaqil ishlarni to’liq , lekin 1-2 ta kamchiliklar bilan bajargan Amaliy ko’nikmalarni to’liq, lekin kamchiliklar bilan bajargan.
5		76-80%		Yaxshi “4"	Mavzu bo’yicha savollarga noto’liq javob berilgan. Talaba mavzuni biladi, ammo uni to’liq anglab etmaydi. Savol mag’zini tushinadi, javob beradi, tasavvurga ega. Interfaol o’yinlarda faol ishtrok etadi. Holatiy masalalarni noto’liq echadi. Mustaqil ishlar etarli darajada bajarilmagan. Amaliy ko’nikmalarni noto’liq, 2-3 ta xatoliklar bilan bajarilgan
6		71-75%		Yaxshi “ 4”	Savolga to’g’ri, lekin noto’liq javob berilgan.Talaba mavzuni o’zlashtirgan, lekin savollarga to’liq javob bermaydi. Savol mag’zini tushinadi, etarli aniqlikda javob beradi, tasavvurga ega. Holatiy masalalarni noto’liq echadi. Mustaqil ishlar etarli darajada bajarilmagan, 3dan ortiq xatoliklar mavjud. Amaliy ko’nikmalarni noto’liq, 4 dan ortiq xatoliklar bilan bajarilgan.
7		66-70%		Qoniqarli “3”	Qo’yilgan savollarning yarmiga javob berilgan. Talaba mavzuni o’zlashtirgan, lekin savollarga noto’liq,ba’zilariga javob beradi. Holatiy masalalarni to’g’ri echgan, lekin javob asoslanmagan. Mustaqil ishlar bajarishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgan. Mustaqil ishlar etarli darajada bajarilmagan, sifatsiz. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
8		61-65%		Qoniqarli “3”	Qo’yilgan savollarning yarmiga javob berilgan. Savollarga noto’liq, xatoliklar bilan javob beradi. Mavzuning ba’zi yo’nalishlari xaqida tasavvurga ega, noaniq tushunchaga ega. Mustaqil ishlarni bajarishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgan. Mavzu asoslanmagan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
9		55-60%		Qoniqarli “ 3”	Qo’yilgan savollarning yarmiga javob berilgan. Savollarga noto’liq, xatoliklar bilan javob beradi. Mavzuning ba’zi yo’nalishlari xaqida tasavvurga ega, noaniq tushunchaga ega. Holatiy masalalar va testlar noto’g’ri echilgan. Mustaqil ishlar bajarishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgan, mavzu ochib berilmagan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
10		50-54%		Qoniqarli “ 3”	Qo’yilgan savollarning 1/3 noto’liq va xatoliklar bilan javob berilgan.Talaba mavzuni bilmaydi va holatiy masalalar va testlar echilmagan. Interfaol o’yinlar xaqida tassavur va tushunchaga ega emas. Mustaqil ishlar noto’liq va kamchiliklir bilan bajarilgan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
11		46-49%		Qoniqarsiz "2"	Qo’yilgan savollarning 1/4 noto’liq va xatoliklar bilan javob berilgan.Talaba mavzuni bilmaydi va holatiy masalalar va testlar echilmagan.Interfaol o’yinlarda mutloq ishtrok etmaydi. Mustaqil ishlar bajarilmagan. Amaliy ko’nikmalarni bajarishda kamchiliklarga va xatoliklarga yo’l qo’yilgan.
12		41-45%		Qoniqarsiz "2"	Mavzu bo’yicha 1/5 qo’yilgan savollarga javob beradi. Talaba mavzuni bilmaydi. Savollarga noto’liq va noto’g’ri javob beradi. Holatiy masalalar ko’plab xatoliklar bilan va noto’g’ri echilgan. Mustaqil ishlar qo’yilgan 1/5 masala bo’yichagina hal qilingan. Amaliy ko’nikmalar o’zlashtirilmagan, bajarilmaydi.
13		36-40%		Qoniqarsiz "2"	Mavzu bo’yicha 1/10 qo’yilgan savollarga, noto’g’ri yo’nalishda javob berilgan. Mavzuni bilmaydi, savollarga javobni almashtirib beradi. Mavzu mutloqo o’zlashtirilmagan, holatiy masalalar va testlar echilmagan. Amaliy ko’nikmalar o’zlashtirilmagan, umuman bajarilmaydi.
14		31-35%		Qoniqarsiz "2"	Savollarga mutloqo javob berilmaydi. Mavzuni bilmaydi. Holatiy masalalar va testlar echilmagan. Mustaqil ishlar va amaliy ko’nikmalar mutloqo bajarilmagan.
			7. Mashg’ulotning xronologik xaritasi
№	Mashg’ulot bosqichlari					Shakl	Vaqt 180 daqiqa	Tanaffus
1	Tekshirish					Davomat, talabalar daftarini tekshirish	5 daqiqa
2	Mavzuning nomi, maqsadi va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar beradi. Mashg’ulot rejasi bilan tanishtiradi.Baholash mezonlarini e’lon qiladi					Mavzuni izoxlash	10 daqiqa
3	Amaliy mashg’ulot mavzusini muhokama qilish, yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llagan holda talabalarning dastlabki bilim darajasini tekshirish					Bahs Og’zaki javob, “Stol markazida ruchka”, o’yinini o’tkazish	45 daqiqa	5 daqiqa
4	Taxliliy qism					Test masalalarni echish. T-jadval tuzish	45 daqiqa	10 daqiqa
5	Talabalarga ko’rgazmali qurollarni ko’rsatish( slaydlar, prezentastiya, videofilmlar va bq.), ularni izoxlash						35 daqiqa	5 daqiqa
6	Talabalarning amaliy qismini egallashi bo’yicha mustaqil ishi. Bemorlar kurastiyasi.					Amaliy ko’nikmalarni bajarish	30 daqiqa	40 daqiqa
7	Ushbu mashg’ulot bo’yicha o’qituvchining xulosasi, har bir talabani 100 ballik tizimda baholash va e’lon qilish. Keyingi mashg’ulotga tayyorlash uchun talabalarga vazifa berish					Ball bilan baholash, uy vazifasini berish, mustaqil bajarish uchun vazifa, ma’lumot berish	10 daqiqa

8. TMI- Qon yuqotilishida kuzatiladigan travmatik shikastlarda utkir buyrak yetishmasligi kelib chiqish mexanizmi. Gemosorbsii, plazmoforeza, gemodializa usullari

Nazorat uchun savollar:

1. Qon yuqotilishida kuzatiladigan travmatik shikastlarda utkir buyrak yetishmasligi kelib chiqish mexanizmi aytib bering?

2. Qon yo’qotilganda postgemoragik shokni klinikast?

3. Gemosorbsii, plazmoforeza, gemodializa usullari?

4. Gemosorbsii, plazmoforeza, gemodializa usullariga ko’rsatma?

5. O’tkir buyrak yetishmasligini klinikasi?

9. Nazorat uchun savollar:

1. Kukrak, kalla, bosh miya, umurtqa va orqa miyaning jangovor shikastlar tasnifi?

2. Kukrak, kalla, bosh miya, umurtqa va orqa miyaning jangovor shikastlar ShTE bosqichlarida maqsad va vazifalari?

3. Kukrak birinchi tibbiy yordam?

4. Umurtqa va orqa miyaning birinchi tibbiy yordam?

5. Yirik qon tomirlarni shikastlanishlarida sanitar feldsher yordami?

6. Yirik qon tomirlarni shikastlanishlarini turlari?

7. Qon yuqotish shikastlanishlarda birinchi tibbiy yordam?

8. Qon quyishga ko’rsatma?

9. Qon yuqotish 2-bosqichda shifokor yordami?

10. Qon yuqotishda kuzatiladigan asoratlar iborat?
10. Adabiyotlar

1. 
   Yumashev G.S «Travmatalogiya I ortopediya» M., «Meditsina» 1990. - 575s.
   
2. 
   Muslatov X.A. «Travmatalogiya I ortopediya» M., « Meditsina » 1995. -s.
   
3. 
   Boevaya xirurgicheskaya travma: Metodicheskie ukazaniya / S.A.Jidkov, V.E.Korik, V.G.Bogdan; pod red. S.A.Jidkova. - Mn.: 2007. - 36 s.
   
4. 
   Boevыe povrejdeniya konechnostey: P.G.Bryusov, V.M.Shapovalov, A.A.Artemev - M.: GEOTAR, 1996.
   
5. 
   Voenno-polevaya xirurgiya: Uchebnik / Pod red. S.A.Jidkova i S.N.Shnitko. - Mn.: BGMU, 2008. - 350 s.
   
6. 
   Voenno-polevaya xirurgiya. Uchebnik / Pod red. N.A.Efimenko. - M.: Medistina, 2002. - 528 s.
   
7. 
   Voenno-polevaya xirurgiya: Uchebnik / Pod red. prof. E.K.Gumanenko. - SPb.: OOO "Izdatelstvo Foliant", 2008. - 464 s.
   
8. 
   Musalatov X.A. Xirurgiya katastrof. Uchebnik. - M.: Medistina, 1998. - 592 s.
   
9. 
   Popov V.A. Fiziologicheskie osnovы voenno-polevoy i neotlojnoy xirurgii. Metodicheskoe posobie dlya praktikuyuщix vrachey. - SPb.: ELBI, 2003. - 304 s.
   
10. 
    Ravskoy A.K., Lyufing A.A., Voynovskiy E.A., Klipak V.M. Ognestrelnыe raneniya jivota i taza: Rukovodstvo. - M.: Medistina, 2000. - 320 s.
    
11. 
    Xirurgiya minno-vzrыvnыx raneniy / Pod red. L.N.Bisenkova. - SPb.: Akropol, 1993. - 320 s.
    
12. 
    Shappo V.V., Boyarinstev V.V., Ozerestkovskiy L.B., Xolikov I.V. Sovremennыe predstavleniya o ranevoy ballistike i ee gumanitarno-pravovыe aspektы. - T.329. - № 2. - 2008. - S. 4-12.
    

WWW.ejbjs.org WWW.jbjs org.uk WWW.traumatic.ru WWW.trauma.bd.ru
O’zRSSV sayti WWW.minzdrav.uz. TTA sayti - WWW.tma.uz. va kafedra sayti-E_mail: epidem_@.ru da keltirilgan mavzular bo’yicha ma’ruzalardan foydalanilgan