O’zbekiston respublikasi oliy va va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo'qon davlat pedagogika instituti biologiya o`qitish metodikasi kafedrasi

 
GENLARNING KOMPLEMENTAR TA’SIRI BO’YICHA 
MASALALAR
Genlarning komplementar ta’sirida belgilar uch xil tipda irsiylanadi: 
1.
Dominant gen har qaysisi alohida belgini ifodalaydi, lekin birgalikda esa 
yangi belgini yuzaga chiqaradi. Bunday holatda digeterozigota organizmlar
chatishtirilganda, F
1
da 9:3:3:1 nisbatda xilma-xillik vujudga keladi. Bunga misol qilib 
to’tiqushlarda pat rangini olish mumkin. 

---

69 
2.
Komplementar dominant genlar har qaysisi alohida belgilarni yuzaga 
chiqarmaydi, birgalikda esa yangi belgini vujudga keltiradi. Bunday holatda 
digeterozigota organizmlar o’zaro chatishtirilganda, F
1
da 9:7 nisbatda xilma-xillik 
vujudga keladi. Bunga misol qilib, xushbo’y no’xotlarda gul rangini misol qilib olish 
mumkin. 
3.
Dominant genlarning bir jufti alohida belgini ifodalaydi, uning retsessivi 
boshqa belgini rivojlantiradi, ikkinchi juft dominant gen ham alohida belgini yuzaga 
chiqaradi, lekin uning retsessivi esa rangni yuzaga chiqarmaydi, natijada duragay oq 
rangli bo’ladi. Bunday holatda digeterozigota organizmlar o’zaro chatishtirilganda, 
F
1
da 9:3:3:4 nisbatda xilma-xillik vujudga keladi. Bunga misol qilib, sichqonlarda jun 
rangining irsiylanishini keltirish mumkin. 
4.
Bir organizmda mavjud bo’lgan 2ta allel bo’lmagan dominant genlar har 
qaysi alohida genotipda uchraganda, bir xil belgini ifodalaydi, birga esa, boshqa 
belgini yuzaga chiqaradi, natijada ikkita digeterozigotalarni chatishtirilganda avlodda 
belgini ajralishi 9:6:1 nisbatni yuzaga keltiradi. Bu holatga misol qilib, qovoqlarda 
meva shaklini misol qilib olish mumkin.
1-masala.
Kulrang andaluz tovuqlari o’zaro chatishtirilganda, naslda qora, oq va 
kulrang patli formalar hosil bo’ldi. 
A) bu hodisani qanday tushuntirish mumkin? 
V) Agar kulrang tovuqlar qora patli xo’rozlar bilan chatishtirilsa, qanday natija 
chiqishi mumkin?