Ozbekiston respublikasi oliy va

4 -§ . Taqqoslash metodi
T a ’rif. 
О ‘rganilayotgan matematik obyektdagi narsalarning o'xshash
va farqli tomonlarini aniqlovchi metod taqqoslash metodi deyiladi.
Taqqoslash metodi ham ilmiy izlanish m etodlaridan biridir. T aq­
qoslash metodini matematika darslarida o ‘rgani)ayotgan mavzu material- 
lariga tatbiq qilishda quyidagi prinsiplarga amal qilinadi:
1
) taqqoslanayotgan m atem atik tu shu n ch alar bir jinsli b o ‘lishi 
kerak;
2
) taqqoslash o ‘rganilayotgan m atem atik obyektdagi narsalarning 
asosiy xossalariga nisbatan bo‘lishi kerak.
1- misol. 
Uchburchak figurasi bilan to'rtburchak figurasi taqqoslanganda 
ularning o ‘xshash tomonlari: uchlari, burchaklari; ularning o'zaro farqli 
tomonlari:
a) uchburchakda uchta uch va uchta tomon;
b) to‘rtburchak to'rtta uch va to‘rtta tomondan iboratligi aniqlanadi.
Bu misolda taqqoslashning ikkala prinsipi ham bajarildi, ya’ni uchburchak
va to'rtburchak figuralari bir jinsli tushunchalar bo‘lib, ikkalasi ham 
ko‘pburchakning xususiy hollaridir hamda taqqoslash metodi ikkala figuraning 
asosiy xossalariga nisbatan amalga oshirildi.
2- misol. 
8
-sinf algebra kursida arifmetik progressiya п-hadini hisoblash 
formulasini keltirib chiqarish ham taqqoslash metodi orqali amalga 
oshiriladi.
Ta’rif. Ikkinchi hadidan boshlab o ‘zidan avvalgi har bir hadiga
biror о ‘zgarmas son qo ‘shilishidan hosil bo ‘ladigan sonlar ketma-ketligi
arifmetik progressiya deyiladi.
Faraz qilaylik, 
a v av av .... an,
... ko‘rinishdagi sonlar ketma-ketligi 
berilgan bo‘lsin. 
d
— о ‘zgarmas son bo‘lsin, u holda ta ’rifga ko‘ra:
a2 =
a, + 
d
 
(
1
)
a3 = a2 + d
 
(
2
)
(
1
) va (
2
) dan:
a
3
= flj +
d
 +
d — ax
+
2d.
 
(3)
Shuningdek,
a4 = аъ
+
d — a{
+
2d
 +
d
 =
a t
+ 
3d.
 
(4)
(3) va (4) larning o ‘zaro taqqoslash ham da induksiya m etodini 
tatbiq qilish natijasida arifmetik progressiya л-hadini hisoblash formulasi 
keltirib chiqariladi:
an
=
a
n , 
+ d = a { + (n — 2)d + d
=
a x + (n
— 1
)d.
) 
N Alixonov
33

---