O‘zbekiston respublikasi oliy va

Иш ҳақи ўсишнинг дам олиш вақти билан ишлаш вақти ўртасидаги нисбатга 
таъсири. Одатда иш ҳақи ошганда, кѝпчилик кѝпроқ ишлаб, кѝпроқ даромад олишга ҳаракат 
қилади. Лекин, иш вақти ошган сари бѝш вақтнинг ҳам қиммати ошиб боради. Инсон 
маънавий ѝсишга ҳам интилади. Демак, иш вақтининг ѝсиши ѝз чегарасига эга. Нима учун 
деганда, инсонлар, ишлаб топган даромадини кѝпроқ завқ олиш учун, дам олишга 
сарфлайдилар. 

---

566 
W, 
cѝм/соат 
W
2
W
1
S
L 
Бир
кундаги
иш соатлари 
8-расм. Иш ҳақи ошганда иш кунини қисқариш таклиф чизиғи ѐтиқлиги 
Иш вақти маълум вақтгача ѝсгандан кейинги иш ҳақининг ѝсиши, иш вақтини 
қисқаришига олиб келади. Иш ҳақи ошганда ѝрнини босиш самараси ҳамда даромад 
самараси мавжуд бѝлади. Ўрнини босиш самарасида юқорироқ иш ҳақи, ишчининг реал 
даромадини оширади. Ишчи кѝп даромад олганда, у кѝпроқ неъматларни сотиб олади, ушбу 
неъматлардан бири, яхши дам олишдир. 
Агар ишчи дам олишга кѝпроқ маблағ сарфласа, даромад самараси (даромаднинг 
ошиши), уни камроқ ишлашга ундайди. Даромад самараси жуда ҳам катта бѝлганда, ишчи 
иш вақтини қисқартиради ва меҳнат таклифи чизиғи пастга ѐтиқ бѝлади. 
Қуйидаги 9 – расмда иш ҳақи ѝсишнинг уч босқичи кѝрсатилган. 
Иш ҳақининг биринчи босқичида W
1 
дан W
2 
га ѝсиши, иш вақтини – дан t
1
дан t
2
соатга оширади. Бу ерда ѝрнини босиш самараси даромад самарасидан юқори бѝлади. Иш 
ҳақининг иккинчи босқичидаги W
2 
дан W
3 
га ѝсиши, иш вақтига таъсир қилмайди, ишчи t
2 
соат ишлайди, ѝрнини босиш самараси даромад самарасига тенг. Учинчи босқичдаги иш 
ҳақининг W
3 
дан W
4 
га ѝсиши, иш вақтини t
2
дан t
4
га қисқартиради, ѝрнини босиш самараси 
даромад самарасидан кам бѝлади. 
Кѝриниб турибдики, даромаднинг ѝсиши дам олишга бѝлган талабни оширади. Ушбу 
ҳол иш вақтини қисқариши ва дам олиш вақтини ошишида ѝз ифодасини топган. Иш 
ҳақининг ошиши билан бирга дам олишнинг нархи ҳам ошади. 
Одатда, ривожланган мамлакатларда аҳолининг ѝртача даромади, ривожланаѐтган 
мамлакатлардаги аҳолининг ѝртача даромадидан анча юқори бѝлгани учун, улар кѝпроқ дам 
олишга ҳаракат қилади (Даромад самараси, ѝрнини босиш самарасидан юқори). 
W
4
W
3 
W
2

---

567 
W
1 
Бир
кундаги
иш соатлари 
9-расм. Индивидуал шахснинг меҳнати таклифи чизиғи 
Ривожланаѐтган давлатларда иш ҳақи паст бѝлгани учун, иш ҳақининг ѝсиши, 
ишчиларни кѝпроқ вақт ишлаб, кѝпроқ даромад қилишга ундайди (ѝрнини босиш самараси, 
даромад самарасидан юқори бѝлади).