O‘zbekiston respublikasi oliy va

 
2. Истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ортикчалигидан фойдаланиш 
Истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ортикчалиги ѐрдамида давлатнинг иқтисодий 
сиѐсатини баҳолаш мумкин. Биз олдинги маърузаларнинг бирида нархларни давлат 
томонидан назорат қилиниши, яъни давлат томонидан ѝрнатиладиган максимал ва минимал 
нархлар ва бу сиѐсатнинг иқтисодий окибатлари тѝғрисида гапирган эдик. 
Фараз қилайлик, товарга давлат томонидан максимал нарх 
P *
ѝрнатилди дейлик, 
яъни 
e
P
P

*
(
e
P
мувозанат нарх) (4-расм). 
4-расм. Нарх давлат томонидан назорат қилинганда истеъмолчи ва ишлаб 
чиқарувчи ортикчалигининг графикдаги тасвири. 
Максимал нарх ѝрнатилганда бир катор ишлаб чиқарувчилар (ҳаражатларини 
максимал нархда коплай олмагани учун) бозордан сиқиб чикарилади ва ишлаб 
чикариладиган ва сотиладиган маҳсулот хажми 
e
Q
дан 
1
Q  гача камаяди. Товарни сотиб 
олишни давом эттираѐтган истеъмолчилар товарни паст нархда сотиб оладилар ва уларнинг 
истеъмол ортикчалиги ошади. Ушбу ошган ортикчалик графикда кушштрихланган А 
туртбурчак юзи билан ифодаланган. Лекин бир катор истеъмолчилар товар хажми 
қисқаргани учун уни сотиб ололмайдилар. Уларнинг истеъмол ортикчалигининг 
қисқарганлиги штрихланган В учбурчак юзига тенг. Демак, истеъмолчи ортикчалигининг 
соф ѝзгаришини қуйидагича аниқлаш мумкин. 
B
A



ист.
,
(1) 
бу ерда, 
ист.

- истеъмолчи ортикчалигининг соф ѝзгариши. 
Расмдан кѝриниб турибдики, 
B
A

бѝлгани учун соф истеъмолчи ортикчалиги 
мусбат 
.
0
ист.


Энди ишлаб чиқарувчи ортикчалигини караймиз. Бозорда қолиб ишлаб чиқаришни 
давом эттираѐтган ишлаб чиқарувчилар бозор нархидан паст нархда 
1
Q  хажмда маҳсулот 
ишлаб чикаради. Ишлаб чиқарувчилар графикда кѝрсатилган А тѝртбурчак юзига тенг 
бѝлган истеъмолчи ортикчалигини йукотадилар. 
Бозордан сиқиб чикарилган ишлаб чиқарувчилар томонидан йѝқотилган ишлаб 
чиқарувчи ортикчалиги эса С учбурчак юзи билан ифодаланган. Демак, ишлаб чиқарувчи 
ортикчалигининг умумий ѝзгариши тенг: 
C
A




и/ч
,
(2)
бу ерда, 

и/ч - ишлаб чиқарувчи ортикчалигининг соф ѝзгариши. 
P 
S