468
13-расм. Ракобатлашган фирманинг узок муддатли ораликдаги мувозанат
холати.
Ракобатлашган бозор чекланган ресурсларни оптимал таксимлашга ѐрдам
беради ва натижада истеъмолчиларнинг эхтиѐжларини максимал даражада
кондиришга эришилади. Бундай таксимланиш
MC
P
шартида таъминланади.
Фирмалар ушбу шартга кура ишлаб чикаришни нарх чекли харажатга тенг
булганча кадар мумкин даражада максималлаштирадилар. Ушбу шарт
бажарилганда нафакат ресурсларни самарали таксимлашга эришилади,
балки
максимал ишлаб чикариш самарадорлигига хам эришилади. Ракобатлашган
бозор фирмаларни минимал харажатларда махсулот ишлаб чикаришга ва уни
ушбу харажатларга мос булган нархда сотишга мажбур килади. Мувозанат
холат графигида уртача харажат графиги талаб чизигига уринади холос. Агар
P
AC
булса, фирма зарар куради ва тармокдан кетишга мажбур булади. Агар
P
AC
булса, бозорда киска муддатли ораликда ортикча фойда олиш иконияти
тугилади. Лекин, бу ортикча фойда тармокка бошка фирмаларни кириб
келишига сабаб булади. Бошка фирмаларнинг кириб келиши ортикча фойдани
нолга туширади. Бу уз навбатида мувозанат холатни узок муддатгача тургун
сакланишидан далолат беради.
Ракобатлашган бозорда ва мувозанат холат шароитида ракобатлашвчи
тармокка карашли фирмалар харажатлари бир хил деб каралади. Лекин, биз
биламизки баъзи бир фирмалар сифатли хом ашѐда ишлайди,
бошкалари
замонавийрок ва самаралирок ускунада ва технологияда ишлайди, яна бошкаси
юкори малакали кадрлар билан ишлайди. Умуман олганда иккита бир хил
фирманинг узи булмайди. Уз узидан равшанки, сифатли ресурслар билан
ишлайдиган фирмаларнинг харажатлари бошкаларникига караганда кам
булади.
Бу холатни ракобатлашган бозордаги фирмаларнинг уртача харажатлари
бир хил булади, деган шарт билан мос келишини иктисодда куйидагича
тушунтиради: яъни сифатли ресурс эгалари уз ресурслари учун купрок иш хаки
олади, мукаммаллашган самарали ускуналарнинг
ижара хаки хам юкори
булади. Самарали ресурс эгалари олинадиган кушимча фойдага
иктисодий
рента дейилади. Иктисодий рента - бу ракобатлашган бозорда керакли ресурс
469
учун фирма тулаши мумкин булган нарх билан ушбу ресурснинг минимал
нархи уртасидаги фарк. Масалан, уртача хом ашѐдан фойдаланиб ишлаб
чикарилган хар бир махсулот 10 сум келтирсин, чекланган сифатли хом ашѐдан
фойдаланиб ушбу махсулотни ишлаб чикарганда (харажатларнинг камайиши ва
махсулот сифатини ошиши хисобига) хар бир махсулотдан оладиган фойда 20
сумни ташкил килсин, дейлик. Сифатли ресурсни хамма фирмалар хам сотиб
олишга харакат килади. Лекин, сифатли ресурс чекланган булгани учун хамма
фирмалар сотиб ола олмайди. Агар сифатли хом ашѐ ракобатлашган бозорда
сотилса, унинг нархи уртача хом ашѐ нархидан албатта юкори булади. Агар
уртача хом ашѐ нархи
1
P
ва сифатли хом ашѐ нархи
2
P
(
2
P
>
1
P
) булса. Сифатли
хом ашѐ
эгаси
P
P
P
2
1
га тенг булган иктисодий рента олади. Натижада
махсулот ишлаб чикарувчи фирмаларнинг уртача харажати бир-бирига тенг
булади.
Шундай килиб, самарали ресурслардан фойдаланиб олинган барча фойда
ушбу ресурсларни сотиб олишга сарфланади. Ушбу холат ракобатлашган
бозордаги фирмаларнинг уртача харажатлари тенглашиш тенденциясига эга
эканлигини курсатади.
Do'stlaringiz bilan baham: