O‘zbekiston respublikasi oliy va


Ракобатлашган бозор самарадорлиги



Download 7,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet309/631
Sana23.02.2022
Hajmi7,22 Mb.
#121665
1   ...   305   306   307   308   309   310   311   312   ...   631
Bog'liq
543388c55c7b1

9.4. Ракобатлашган бозор самарадорлиги 
Биз курдикки давлатнинг бозор механизмига аралашуви жамиятда тулик 
йукотишга олиб келади. Шунинг учун хам давлат узининг иктисодий сиѐсатини 
шлаб чикганда тулик йукотишларни хисоб-китобдан четда колдирмаслиги 
керак. Лекин, бундан давлатнинг ракобатлашган бозорга аралашуви хар доим 
хам йукотишларга олиб келаверади, деб булмайди. Куйидаги икки холда 
давлатнинг аралашуви ракобатлашган бозорда истеъмолчилар ва ишлаб 
чикарувчиларнинг турмуш даражасини усишга олиб келади.
Биринчидан, истеъмолчилар ва ишлаб чикарувчиларнинг харакати 
натижасида вужудга келадиган ютук ѐки йукотиш бозор нархида уз ифодасини 
топмаса. Бундай йукотиш ѐки ютуклар бозорга нисбатн ташки самара дейилади
нима учун деганда, улар бозорга нисбатан ташкарида руй беради. Бозорга 
нисбатан ташки самарага мисол килиб ишлаб чикарувчилар томонидан атроф-
мухитни захарлаш натижасида вужудга келадиган жамият харажатларини 
келтириш мумкин. Ушбу харажатларни факат давлатнинг аралашуви оркали 
бартараф килиш мумкин (бу масалага кейинги бобларнинг бирида батафсил 
тухтаймиз). 
Иккинчидан «бозор кийинчилиги»- бу ерда махсулотнинг сифати, ким 
томонидан, качон ишлаб чикарилганлиги тугрисида ахборотнинг тулик 
булмаслиги, истеъмолчиларни ортикча йукотишларга олиб келиши мумкин, 
яъни истеъмолчи нафликни максималлаштирадиган товарларни сотиб олиш 
буйича тугри карор килолмаслиги мумкин. Бундай холда давлатнинг 
аралашувини (товарлар ѐрлигида товар тугрисида тулик ахборот булишни 
давлат томонидан талаб килиниши) самарали деб караш мумкин. 
Ракобатлашган бозорнинг мувозанат холатда ишлаши истеъмолчи ва 
ишлаб чикарувчи ортикчалигини максимал булишини таъминлайди, демак, 
мувозанат холатда истеъмолчилр уз талабини мавжуд ишлаб чикариш 
харажатларида мумкин булган эну паст нархда кондиради. Ракобатлашган 
бозор самарадорлиги ишлаб чикаришни таъминлайди. 
Узок муддатли ораликда ракобатлашган бозорнинг мувозанат холати 
шари куйидагича тенглик билан ифодаланади: 
P
AC
MC
MR



.
(13-расм) 
Маълумки киска муддатли ораликда, ракобатлашган бозор шароитида 
фирма ортикча фойда олиши ѐки зарар куриши мумкин. Лекин, узок муддатли 
ораликда бундай холат истисно килинади, нима учун деганда, тармокга кириш, 
ундан чикиш эркин булганда, тармокдаги юкори фойда бошка фирмаларни 
узига жалб килади, тармокдаги зарар билан ишлайдиган фирмалар бошка 
тармокка утадилар. 

MC
AC


468 
13-расм. Ракобатлашган фирманинг узок муддатли ораликдаги мувозанат 
холати. 
Ракобатлашган бозор чекланган ресурсларни оптимал таксимлашга ѐрдам 
беради ва натижада истеъмолчиларнинг эхтиѐжларини максимал даражада 
кондиришга эришилади. Бундай таксимланиш 
MC
P

шартида таъминланади. 
Фирмалар ушбу шартга кура ишлаб чикаришни нарх чекли харажатга тенг 
булганча кадар мумкин даражада максималлаштирадилар. Ушбу шарт 
бажарилганда нафакат ресурсларни самарали таксимлашга эришилади, балки 
максимал ишлаб чикариш самарадорлигига хам эришилади. Ракобатлашган 
бозор фирмаларни минимал харажатларда махсулот ишлаб чикаришга ва уни 
ушбу харажатларга мос булган нархда сотишга мажбур килади. Мувозанат 
холат графигида уртача харажат графиги талаб чизигига уринади холос. Агар 
P
AC

булса, фирма зарар куради ва тармокдан кетишга мажбур булади. Агар 
P
AC

булса, бозорда киска муддатли ораликда ортикча фойда олиш иконияти 
тугилади. Лекин, бу ортикча фойда тармокка бошка фирмаларни кириб 
келишига сабаб булади. Бошка фирмаларнинг кириб келиши ортикча фойдани 
нолга туширади. Бу уз навбатида мувозанат холатни узок муддатгача тургун 
сакланишидан далолат беради. 
Ракобатлашган бозорда ва мувозанат холат шароитида ракобатлашвчи 
тармокка карашли фирмалар харажатлари бир хил деб каралади. Лекин, биз 
биламизки баъзи бир фирмалар сифатли хом ашѐда ишлайди, бошкалари 
замонавийрок ва самаралирок ускунада ва технологияда ишлайди, яна бошкаси 
юкори малакали кадрлар билан ишлайди. Умуман олганда иккита бир хил 
фирманинг узи булмайди. Уз узидан равшанки, сифатли ресурслар билан 
ишлайдиган фирмаларнинг харажатлари бошкаларникига караганда кам 
булади. 
Бу холатни ракобатлашган бозордаги фирмаларнинг уртача харажатлари 
бир хил булади, деган шарт билан мос келишини иктисодда куйидагича 
тушунтиради: яъни сифатли ресурс эгалари уз ресурслари учун купрок иш хаки 
олади, мукаммаллашган самарали ускуналарнинг ижара хаки хам юкори 
булади. Самарали ресурс эгалари олинадиган кушимча фойдага иктисодий 
рента дейилади. Иктисодий рента - бу ракобатлашган бозорда керакли ресурс 


469 
учун фирма тулаши мумкин булган нарх билан ушбу ресурснинг минимал 
нархи уртасидаги фарк. Масалан, уртача хом ашѐдан фойдаланиб ишлаб 
чикарилган хар бир махсулот 10 сум келтирсин, чекланган сифатли хом ашѐдан 
фойдаланиб ушбу махсулотни ишлаб чикарганда (харажатларнинг камайиши ва 
махсулот сифатини ошиши хисобига) хар бир махсулотдан оладиган фойда 20 
сумни ташкил килсин, дейлик. Сифатли ресурсни хамма фирмалар хам сотиб 
олишга харакат килади. Лекин, сифатли ресурс чекланган булгани учун хамма 
фирмалар сотиб ола олмайди. Агар сифатли хом ашѐ ракобатлашган бозорда 
сотилса, унинг нархи уртача хом ашѐ нархидан албатта юкори булади. Агар 
уртача хом ашѐ нархи 
1
P
ва сифатли хом ашѐ нархи 
2
P
(
2
P
>
1
P
) булса. Сифатли 
хом ашѐ эгаси 

P
P
P


2
1
га тенг булган иктисодий рента олади. Натижада 
махсулот ишлаб чикарувчи фирмаларнинг уртача харажати бир-бирига тенг 
булади. 
Шундай килиб, самарали ресурслардан фойдаланиб олинган барча фойда 
ушбу ресурсларни сотиб олишга сарфланади. Ушбу холат ракобатлашган 
бозордаги фирмаларнинг уртача харажатлари тенглашиш тенденциясига эга 
эканлигини курсатади. 

Download 7,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   305   306   307   308   309   310   311   312   ...   631




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish