O‘zbekiston respublikasi oliy va



Download 7,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet268/631
Sana23.02.2022
Hajmi7,22 Mb.
#121665
1   ...   264   265   266   267   268   269   270   271   ...   631
Bog'liq
543388c55c7b1

Q
C
Q
R
Q



ва бу муносабатдан Q буйича хосила олиб уни нолга ечамиз.


393 
Демак монгополист махсулот хажмини максимао фойда берадиган хажм 
15 бирликдан оширса яъни 16 бирлик ишлаб чикарса унинг фойдаси икки 
сумга камаяди. 
Худи шундай монополист ишлаб чикариш хажмини 15 бирликдан 14 
бирликка камайтирса, нарх кутарилиб 46 сум булади ва умумий фойда 370 
сумдан 368 сумга камаяди. Демак, бундай холни тушунган монополист 
махсулот ишлаб чикаришда бу коидага амал килади.
Монопол шароитда нарх белгилаш ва монопол хокимият курсаткичи 
Биз курдикки, монопол бозорда нарх чекли даромаддан юкори булади 
(Р>MR). 
Чекли даромад MR ва куйидагича узгартириб ѐзамиз: 
MR=
Q
Q
P
Q
R






)
(
(1) 
Q
Q
P



)
(
бу кушимча бир бирлик махсулот ишлаб чикариш натижасида олинган 
кушимча даромад булиб, у икки хусусиятга эга. (1) тенгликни куйидагича ѐзиш 
мумкин: 
MR=
Q
Q
P
Q
R






)
(

P
Q
P
Q
Q
P







(2) 
1) Бир бирлик кушимча махсулот ишлаб чикариб (

Q=1), уни Р. (1)= Р нархга 
тенг булган даромад оламиз; 
2) Монопол фирма махсулотига булган талаб чизиги пастга ѐтик булгани учун 
кушимча бир бирлик махзсулот ишлаб чикариб, уни сотилиши, нархни кичик 
микдорга камайтиради (
Q
R


- кушимча бирлик махсулот ишлаб чикариб сотиш 
натижасида нарх канча микдорга камайишини курсатади) ва бу барча сотилган 
махсулотдан тушган даромадни камайтиради (яъни 
Q
P
Q



- даромаднинг 
узгариши). 
Демак MR=P+Q
Q
Р



(3) 
ва бу ерда 
Q
Р


талаб чизиги манфий ѐтикликка эга булгани учун чекли даромад 
нарх Р дан кичик булиши керак (нима учун деганда 

Р манфий). 
Энди чекли даромад Билан талаб чизиги ѐтиклиги уртасидаги 
богликликни чекли даромад Билан нархга кура талаб эластиклиги коэфиценти 
уртасидаги богликликка айлантирамиз. Маълумки, талабнинг нарзга кура 
эластиклик коэфиценти 
P
Q
Q
P
E
D
P





бундан 


Р
=
D
P
E
Q
P

бу муносабатни чекли даромад тенгламасига куйсак куйидагиларни оламиз: 


394 
(4) 
MR=P+Q
D
P
D
P
E
P
P
E
Q
P
1





MR=P+P
D
P
E
1

(4) тенглама чекли даромадни хар кандай ишлаб чикариш хажмида товар 
нархидан ва талабнинг нархга кура эластиклигидан боглик эканлигини 
курсатади. Фирманинг максади фойдани максималлаштириш булгани учун биз 
чекли даромадни, чекли харажатга тенглаштириб ѐзамиз: 
(5) 
MR=P+P
MC
Е
D
Р


1
ѐки 
D
P
E
P
MC
P
1



Ушбу формула монопол нарх белгилашда «Бош бармок» коидаси номи 
Билан юритилади. (эсдан чикармаслик керак Е<0, демак (5) ифоданинг унг 
томони хар доим мусбат). (5) тенгламанинг чап томонидаги ифода 
P
MC
P

нархнинг чекли харажатдан канчалик юкори эканлигини, нархга нисбатан % 
хисобида курсатади ва бу фарк тескари олинган манфий эластиклик 
коэфицентига тенг. 
(5) тенгликни нархга боглик холда хам ѐзиш мумкин:
Р=
5
1
1


МС
=37,5 сум булади. 
Ракобатлашган бозорда Р=МС булганини курган Эдик. Монополист нархни 
чекли харажатдан юкори белгилайди (Р >МС) ва бу фарк микдор буйича талаб 
эластиклигига тескари пропорционал булади(5). (5) тенгламадан шундай 
хулоса келиб чикадики, агар талабнинг нарх буйича эластиклиги канча юкори 
булса, махсулот нархи шунча чекли харажатга (МС) га якинлашади. Нарх 
канчалик чекли харажатга якин булса, монопол бозор ракобатлашган бозорга 
шунчалик якин булади. Демак, талаб юкори даражада эластик булса
монополист оладиган кушимча фойда шунча кичик булади. 
Монопол хокимият курсаткичи. Ракобатлашган бозорда нарх чекли 
харажатга тенг булиши, максимал фойда олишнинг зарурий шарти эди. 
Монопол бозорда нарх чекли харажатдан юкори белгиланади (Р >МС) анашу 
фарк (МС-Р), яъни фойдани максималлаштирадиган нарх билан чекли харажат 
уртасидаги фарк монопол хокимиятни улчаш усули булиши мумкин. Монопол 
хокимиятни худди Ушбу усулда аниклашни 1934 йилда иктисодчи олим Абба 
Лернер таклиф килганлиги учун бу курсаткич Лернернинг монопол курсаткичи 
деган номни олган 
L=
D
P
m
m
E
P
MC
P
1



Бу ерда L - монопол хокимиятнинг Лернер индекси; 


395 
Р – монопол нарх; 
МС – чекли харажат; 
Е
D
P
- талабнинг нархга кура эластиклиги. 
Масалан, бензинга талабнинг нарх буйича эластиклиги-5 булса,
L=-
2
,
0
5
1
1




D
P
E
Бензин сотувчи фирманинг монопол хокимияти 0,2га тенг. 
Шуни таъкилаш керакки, юкори монопол хокимият юкори фойда олишни 
кафолатламайди. Фойда урта харажатнинг нархга булган нисбатига боклик. 
Агар икки фирмадан биринчисининг монопол хокимияти, иккинчи фирманинг 
уртача харажати жуда юкори булса унинг оладиган фойдаси иккинчи фирма 
фойдасидан кичик булади. Юкоридаги тенглама курсатадики, талаб канчалик 
эластик булса, шунчалик монопол хокимият юкори. Демак, монопол 
хокимиятнинг келиб чикиш сабаби, талаб эластиклигидадир. 
Амалиѐтда чекли харажатни хисоблаш кийин булгани учун, уни уртача 
харажат Билан алмаштиради. Бу холда формула куйидаги куринишни олади: 
L=
P
AC
P

Агар биз ифоданинг сурат ва махражнинг Q га купайтирсак, махражда умумий 
даромадни, суратда фойдани оламиз: 
L=
TR
Q
P
Q
AC
P





)
(
Шундай килиб Лернер курсаткичи юкори фойда олишни монополиянинг 
далолати эканлигини курсатади. 
Монопол хокимиятни характерлаш учун бозорни мараказлашув даражаси 
курсаткичидан хам фойдаланилади. Бу курсаткич биринчи булиб Херфиндал-
Хиршман индекси деб юритилади. Бу индекс корхоналарнинг бозордаги 
улушлари йигиндиси сифатида каралади ва кайси фирманинг бозордаги улуши 
юкори булса, у фирма бозорда монопол хокимиятига эга булиши мумкин ѐки 
шундай имконият мавжуд деб каралади. Фирмалар бозордаги улушига кура 
тартиблаштирилади. 
I=S
2
2
3
2
2
2
1
...
n
S
S
S




Бу ерда: I- Херфиндал-Хиршман индекси; 
2
1
S
- бозорда энг катта улушга эга булган фирма
2
2
S
- ундан кеийнги катталикдаги улушга эга фирма ва хоказо: 
2
n
S
- энг кичик улушга эга булган фирма. 
Агар тармокда ягона фирма булиб унинг махсулотини ташкил килса 
2
1
S
=100% булади ва бундай хол соф монополия булади, яъне Херфендал-
Хершман индекси I=10000га тенгдир. 
Масалан, АКШда Хершман-Хермендал индекси I=1800дан ошган 
тармоклар, монопол тармокларда киради. Юкоридаги индексдан монополияга 
Карши олиб бориладиган фаолиятда фойдаланилади. Бозорнинг ката кисмини 
бир неча фималар томонидан эгаллаб олиниши холатига бозорнинг 
марказлашуви (концентрация рынка) дейилади. 


396 

Download 7,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   264   265   266   267   268   269   270   271   ...   631




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish