O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va

Markazdan qochuvchi (harakatlanuvshi) nerv yo‘llari bosh miya qobig‘ining periferik nutq apparati faoliyatining boshqaa ruvchi muskullari bilan bog‘laydi. Markazdan qochuvchi yo‘l bosh miya qobig‘ining Broka markazidan boshlanadi.

Pereferik nutq apparati uch bo‘limdan iborat:

1) nafas bo‘limi; 2) ovoz bo‘limi; 3) artikulyasion bo‘lim.

Nafas bo‘limiga ko‘krak qafasi, bronxlar va traxeya kiradi. Nutqni talaffuz etish nafas olish bilan uzviy bog‘liqdir. Hytq nafas chiqarish fazasida xosil bo‘ladi. Nafas chiqarish jarayonida havo oqimi bir vaqtning o‘zida tovush xosil qiluu vshi va artikulyasion funksiyani bajaradi. Uzoq nafas chiqarish uchun ko‘p havo zaxirasi kerak bo‘lishi tushunarlidir. Shuu ning uchun nutq jarayonida havo olish va chiqarishning hajmi ko‘payadi (taxminan 3 marta) va bundan tashqari, havo oqimi bosimini ham ko‘paytiradi.

pedik ta’limning asosiy vazifalari yetakchi nutq nuqsonini tuu zatish bilan birga xat-savodni egallashga tayyorlash ishini ham o‘z ichiga oladi.

Nutq nuqsoniga ega bolalarga mo‘ljallangan maktabgacha tarbiya muassasalarida barcha tuzatish jarayonlarini aniq tashh kil qilish ko‘zda tutiladi.

Tuzatish ishlari quyidagilar, ya’ni:

● bolalarni o‘z vaqtida tekshirish;

● mashg‘ulotlar jadvalini oqilona tuzish;

● har bir bola bilan olib boriladigan individual ishni ree jalashtirish;

● frontal mashg‘ulotlarni rejalashtirish;

● mashg‘ulotlarni kerakli jihozlar va ko‘rgazmali qurollar bii lan ta’minlash;

● logopedning tarbiyachi va ota-onalar bilan o‘zaro hamkorr lik qilishi orqali ta’minlanadi.

Nutqida kamchiligi bor shaxslarning barcha yosh guruhlarida nutq bilish faoliyati, emosional irodaviy sohalardagi nuqsonlarni bartaraf etish imkoniyatlari tibbiy va pedagogik ta’sirlar komm pleksining o‘z vaqtida va aynan bir xil qo‘llanishiga bog‘liqdir.

Tuzatuvshi ta’lim ishlarining barcha komplekslarini o‘tkazish umumdastur talablarini bajarish bilan birga nutq nuqsonlarini tuzatish bo‘yicha maxsus mashg‘ulotlarni qo‘shib olib borishni talab qiladi. Nutq nuqsoniga ega bo‘lgan makk tabgacha tarbiya yoshidagi bolalar guruhlari uchun oddiy kun tartibidan farq qiladigan maxsus kun tartibi ishlab chiqilgan. Jumladan unda logoped tomonidan o‘tkaziladigan umumiy guruhlardagi va yakka tartibdagi mashg‘ulotlar ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga kechki vaqtda tarbiyachining logoped topshirii gi bo‘yicha guruhlarda va alohida bolalar bilan nutqni tuzaa tish yuzasidan maxsus soatlar ajratilgan. Tarbiyachi o‘z ishini dastur talablari va bolalarning nutqiy imkoniyatlarini hisobga olgan holda rejalashtiradi. Tarbiyachi bola nutqining shakll lanishidagi individual kamchiliklarni bilishi, nutqining talaffuz va leksiko-grammatik tomonidan nuqsonlarni bilishi, ta’lim va ta’limdan tashqari faoliyat jarayoni davomida har bir bo-

94

95
Savol va topshiriqlar:

1. Markaziy nutq apparati va uning bo‘limlari vazifasi nimalarr dan iborat?

2. Artikulyasiya apparatining qanday a’zolari harakatchan va qandaylari qo‘zg‘almas bo‘ladi?

3. Bosh miya nervlari qanday vazifalarni bajaradi? Nomma-nom ayting.