Ozbekiston respublikasi oliy va

FUNKSIYA,  INTEGRAL УА DIFFERENSIAL TENGLAMA
 
TUSHUNCHALARINI KIRITISH VA ULARNI
 
0 ‘RGATISH  METODIKASI
l- § .  Funksiya  tushunchasini  kiritish  va
 
uni  o ‘rgatish  metodikasi
i
M a ’lumki. m atem atika fani materiyadagi narsalarning fazoviy form a- 
lari  va  u lar  orasidagi  m iq d o riy   m u n o sab atlarni  o ‘rgatadi.  A na  shu 
m ateriyadagi  m iqdorlarni  nisbiy holatda  olim lar to m o n id an   o'zgarm as 
va  o ‘zgaruvchi  m iqdorlarga  ajratilgan. 
0
‘zgarm as  m iqdorlarni 
a,  b,  c,
 
...,  o'zgaruvchi m iqdorlarni  esa  harflar bilan u lar orasidagi  m iqdoriy 
m unosabatlarni m atem atik belgilar orqal^ifodalash XVI asrning oxirida 
m atem atika  fanini  turli  y o ‘nalishlari  ЬДап  shug'ullangan  R.  D ekart,  I. 
N yuton (1642-1727),  G . Leybnets (1646-1716), P.  Ferm a (1601-1665), 
N .I.  Lobochevskiy  (1792—1856),  L.  Dirixle  (1805—1859)  kabi  olim lar 
to m o n id an  yozilgan asarlarda qo'llanilgan.
Funksiya  tushunchasiga  birinchi  m arta  L.  Eyler  to m o n id an   ta ’rif 
berilgan, so'ngra N .I.  Lobochevskiy va L.  Dirixle kabi olim lar tom onidan 
h a r  to m o n lam a  m ukam m al  b o 'lg an   h o zird a  biz  ishlatib  kelayotgan 
funksiyaning  ta ’rifi  berilgan.  Funksiya  degan  so ‘z  lo tin ch a 
«functio»
 
so‘zidan   o h ngan  b o 'lib ,  uning  lug‘aviy  m a ’nosi  «faoliyat  yoki  m oslik, 
jo 'n atish »   b o ‘Ub  funksiya  so ‘zini  birinchi  b o 'lib  G .L eybnets  1692-yili 
o ‘z  ilm iy ishlarida  qo'llagan.
Funksiya  tushunchasini  m aktab  m atem atika  kursida  kiritishni  ikki 
davrga  bo 'lish   m um kin.  B irinchi  davri  V  sinfdan  boshlab  funksiya  va 
grafiklar  degan  m avzugacha  b o 'lg an   davr.  Bu  davr  ichid a  o'q itu v ch i 
o 'quvchilarga sonning nisbati, to 'g 'ri va teskari proporsional m iqdorlar, 
D ekart koordinata tekisligi kabi  tushunchalarni  o'rg an ish orqali o 'q u v - 
chilarda ftinksional bog'liqlik tushunchalari shakllantiriladi. X V III asrga 
kelib  o'zgaruvchi  m iqd or va  koordinatalar m etodi  degan  tu shu nch alar 
R .D ekart  to m o n id an   kiritildi.