O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Tovarlar xalqaro oldi-sotdi shartnomasini moddiy-huquqiy tartibga solish 
Har bir davlat xalqaro savdo munosabatlariga  o‘zgacha ta’sir etadi va bu uning 
jahon  hamjamiyati  subyekti  sifatidagi  obro‘sini  shakllantiradi.  Aynan  shu  sababli 
davlatlar tashqi bozorda o‘zining korxonalari va firmalari faoliyat olib borishi uchun 
ijobiy  sharoit  yaratishga  harakat  qiladi.    Xalqaro  iqtisodiy  aylanmada  yanada  ijobiy 
huquqiy  tartibni  tashkil  etish  bo‘yicha  jahon  darajasidagi  tadbirlarda  qatnashish, 
hamda  ushbu  jarayonga  yanada  ko‘proq  davlatlarning  qo‘shilib  borishi  shunday  
vaziyatga  erishishning  eng  samarali  usullaridan  biri  bo‘lib,  bunda  kelishayotgan 
mamlakatlar o‘rtasidagi u yoki bu savdo operatsiyalarini huquqiy tartibga solishdagi 
barcha  bahslar  va  muammolar  qisqartiriladi.  Bu  esa  jamiyatning  yanada  rivojlanishi 
va  turli  mamlakatlar  o‘rtasidagi  iqtisodiy  o‘zaro  munosabatlarni  yaxshilanishiga 
yordam beradi.  
Xalqaro  oldi-sotdi  shartnomasi  xalqaro  shartnomalar  turi  sifatida  adabiyotda 
quyidagicha 
ta’riflanadi: 
bu, 
“mamlakatlar 
o‘rtasidagi 
savdo-iqtisodiy 
munosabatlar  borasida  davlatlarning  huquq  va  majburiyatlarini  belgilovchi”, 
“umuman  iqtisodiy  munosabatlarning  huquqiy  tartibini,  savdoga  oid  dengizda 
suzish,  savdo  transporti,  tranzit,  bir  mamlakatning    jismoniy  va  yuridik  shaxslari 
faoliyatini  boshqa  mamlakat  hududida  belgilovchi”,  “davlatlar  o‘rtasidagi  tashqi 
iqtisodiy savdo sohasidagi huquq va majburiyatlari borasidagi kelishuvi”dir.   
Biroq, mohiyati jihatidan, bunday shartnomalar aniq mahsulot aylanishini juda 
kam  holatlarda  tartibga  soladi.  Adabiyotda    qabul  qilinganidek,  ular  “milliy 
jismoniy  va  yuridik  shaxslarning  harakat  doirasini”  (shartnoma  ishtirokchisi 
bo‘lgan  davlatlarning  jismoniy  va  yuridik  shaxslari  o‘rtasida  kelishuvlarning 
umumiy huquqiy tartibini) belgilaydi yoki tashqi iqtisodiy bitimlar “qabul qilingan 
xalqaro  savdo  shartnomalarga  zid  bo‘lmasligi  kerak”.  L.A.  Lunst  “savdo 
shartnomalari va bitimlari  tashqi savdo kelishuvlarini tartibga soluvchi huquqning 
manbasi”ligini  takidlab,  ular  “tashqi  savdo  bo‘yicha  davlatlararo  majburiyatlarni 
belgilaydi,  tashqi  savdo  kelishuvlari  esa  fuqaro-huquqiy    munosabatlarni  keltirib 
chiqaradi” deb ko‘rsatadi.  
Fuqarolik munosabatlarni xalqaro  huquqiy tartibga soluvchilar qatoriga xalqaro 
shartnomalardan tashqari,  O‘zbekiston Respublikasi Konstitustiyasiga (15-modda, 4-
band) va O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksiga (7-modda, 1-band) muvofiq, 
“Xalqaro  huquqning  barcha  tan  olgan  qoida  va  me’yorlari”  kiradi.  Bazi  federal 
qonunlarda ham bunday qoida va meyorlarga ishorani topish mumkin. Masalan, 2003 

---

61 
 
yildagi  “tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  davlat  tomonidan  tartibga  solishning  asoslari 
to‘g‘rishida”gi  Fning 40- moddasiga muvofiq, tovarlar, xizmatlar va aqliy mulkning 
tashqi savdosiga cheklov choralari  xalqaro huquq, O‘zbekiston Respublikasi xalqaro 
shartnomalarining barcha tan olgan qoidalari va meyorlariga asosan kiritiladi. 
Xalqaro  huquqning  barcha  tan  olgan  meyorlari  deb,    davlatlarning  xalqaro 
hamjamiyati  tomonidan  “huquqiy  meyor  sifatida”  tan  olngan  qoidalarga  aytiladi. 
Bunday  meyorlar  asosan  davlatlararo  munosabatlarda    huquqiy  tartibga  soluvchi 
vosita  sifatida  xizmat  qiladi,  tashqi  iqtisodiy  kelishuvlar  va  boshqa  fuqarolik 
munosabatlarni tartibga solishda ularning  o‘rni cheklangan. L.A. Lunst takidlashicha, 
qarama  -  qarshi  qonunlarni  tadbiq  etishga  oid  bir  necha  masalardagina  xalqaro 
O‘zbekiston Respublikasiga huquq manbai sifatida murojat etish mumkin. 
 
Ziddiyatli, 
kollizion
 
huquqda    O‘zbekiston  Respublikasio‘rni,  ba’zi  hollardan  tashqari,  davlat 
suvereniteti asosidan kelib chiqan me’yorlar bilan chegaralanadii