O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Birinchidan, chet el raqibi bilan shartnoma shartlarini muvofiqlashtirayotganda, 
uni to‘g‘ri tuzish tartibini belgilovchi qonun-qoidani bilish kerak; 
Ikkinchidan,  agar  tomonlarning  biri  imperativ  huquqiy  normalarga  qarshi 
bo‘lgan shartnomaning muvofiqlashtirilgan shartlarini bajarmasa, ularni sud tartibida 
taqsimlab bo‘lmay qoladi.  
Uchinchidan,  shartnomani  tuzayotib,  sodir  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  hodisa  va 
holatlarni oldindan bilib, ularga mos ravishda shartlarni qo‘yish mumkin emas; 
Agar  shartnoma  bo‘yicha  yuz  bergan  salbiy  holat,  shartnomada  ko‘zda 
tutilmagan  bo‘lsa,  u  holda  belgilangan  mamlakatning  kolizion  normalari  bilan  hal 
etiladi.  Lekin,  ayrim  holatlarda  mamlakatlarning  kollizion  normalari  bir-birlariga 

---

40 
 
qarama-qarshilik  qiladi.  U  holda,  kollizion  normalarni  unifikatsiya  qilishga 
mo‘ljallangan  xalqaro  Konvensiyalar  orqali  xal  etiladi.  (masalan  1955-1986 
yillardagi Gaaga Konvensiyasi). 
Tashqi  savdo  bitimini  tuzayotib,  tomonlar  huquqlariini  belgilashlari  kerak 
bo‘ladi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  tashqi  savdo  bitimidagi  munosabatlar  qaysi 
qonunchilik  asosida  amalga  oshirilishi  yoki  tartibga  solinishini  belgilash  kerak 
bo‘ladi.  Lekin,  bitimga  qo‘yiladigan  shartlar,  ikki  tomonning  kelishuvi  asosida 
amalga  oshiriladi.  Bunday  qonunchilikni  tanlash  avtonomlik  prinsipi  deyiladi. 
Ko‘pgina  mamlakatlarda  shartnomalarni  lokalizastiyalash  printsipi  joriy  etilgan: 
bunda  tomonlar  tuzayotgan  bitim  bilan  bog‘liq  har  qanday  huquqni  tanlash 
imkoniyatiga ega boladilar. Yuqoridagi avtonomlik printsipidan kelib chiqqan holda, 
shuni  aytish  mumkinki,  tashqi  savdo  bitimini  tuzayotganda  tomonlar  qaysi 
qonunchilik asosida boshqarilib turishini ko‘rsatib o‘tmasalar, u holda quyidagi aniq 
manziliga ega bo‘lgan tomonlar faoliyat ko‘rsatib, ular mamlakatining qonuni asosida 
boshqarilib, tartibga solinib turiladi: 
Shartnomadagi  majburiyatlar  nuqtai  nazaridan,  shartnomaning  shartlari  ikkiga 
yani majburiy va qo‘shimcha shartlarga bo‘linadi. Shartnomaning majburiy shartlari 
– bu zaruriy shartlar bo‘lib, bitimni ijro etilishi bilan bog‘liq bo‘lgan eng muhim va 
printsipial  masalalarni  mujassamlashtirgan  va  shartnomaning  shartida  albatta 
ko‘rsatilishi  kerak  bo‘lgan  shartlardir.  Modomiki,  ularning  birortasi  ifoda  etilmasa, 
bitimni ijrosi qiyinlashadi, ayrim hollarda esa umuman bajarib bo‘lmaydi. Boshqacha 
qilib aytganda bu shunday baza, asoski, usiz shartnoma tashqi savdo shartnomasi deb 
hisoblanmaydi.  Bu  borada  shuni  nazarda  to‘tish  kerakki,  normal  tashqi  savdo 
shartnomasi  faqatgina  majburiy  shartlar  bilangina  chegaralanib  olishi  kerak  emas. 
Unda shuningdek, ananaviy ravishda qo‘shimcha shartlar, bitimni bajarish jarayonida 
duch  kelishi  mumkin  bo‘lgan  barcha  nyu’anslar  nazarda  tutilib,  bitimning 
bajarilishini maksimal ravishda engillashtiruvchi shartlar aks ettiriladi.