Sog‘liqqa va jismoniy daxlsizlikka qarshi jinoyatlarda ayb, motiv va maqsad. Sog‘liqqa va jismoniy
daxlsizlikka qarshi jinoyatlar qasddan va ehtiyotsizlikdan sodir etilishi mumkin. Sog‘liqqa qarshi jinoyatlar,
xususan, badanga shikast yetkazishlarning aksariyati egri qasd bilan sodir etiladi.
Fuqarolarning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi jinoyatlarni sodir etishda to‘g‘ri qasd shunday
xususiyatga ega bo‘ladiki, shikast yetkazgan shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglaydi,
jabrlanuvchining sog‘lig‘iga muayyan zarar yetkazilishi muqarrarligi yoki ehtimoli borligiga ko‘zi yetadi va
aynan shunday zarar yetkazilishini xohlaydi.
Masalan, Q.ning jinoyat ishini o‘rganish quyidagilarni ko‘rsatadi: u mast holda bundan sal oldinroq o‘zi
haqorat qilgani uchun qaynonasinikiga ketib qolgan xotinini uyiga olib kelishga qaror qilgan. Xotini uyga
qaytishni istamaganida, Q. uning homiladorligini bila turib, «Sen hozir tug‘asan», degan so‘zlar bilan uning
qorniga bir necha marta tepadi. Zarbalar natijasida xotinining homilasi tushgan. Ish materialidan ko‘rinib
turibdiki, Q. o‘z harakatlarining ijtimoiy xavflilik xususiyatini nafaqat tushungan, balki jabrlanuvchi
homilasining tushishi ehtimoli borligiga ko‘zi yetgan va unga shunday shikast yetkazishni xohlagan ham.
Bularning hammasi Q. jinoyatni to‘g‘ri qasd bilan sodir etganligidan dalolat beradi.
Egri qasdda esa, yuz beradigan oqibatlarga, garchi, aybdorning ko‘zi yetgan bo‘lsa ham, u yetkaziladigan
zararning haqiqiy ko‘lamini tasavvur qilmaydi va jabrlanuvchining sog‘lig‘iga har qanday shikast yetishiga
yo‘l qo‘yadi. Masalan, aybdor jabrlanuvchining boshiga ayamasdan urar ekan yoki unga tosh otar ekan,
buning natijasida jabrlanuvchiga har qanday og‘irlikdagi: og‘ir, o‘rtacha og‘ir yoki yengil shikast yetkazilishi
mumkinligiga ko‘zi yetadi va shunday oqibatlar yuz berishiga ongli ravishda yo‘l qo‘yadi. Bunday hollarda
javobgarlik haqiqatda ham yetkazilgan shikastning darajasiga qarab belgilanadi, negaki, aybdor ularning yuz
berishini bir xil darajada anglagan bo‘ladi.
Subyektiv tomondan qasddan shikast yetkazishga nisbatan ehtiyotsizlikdan shikast yetkazishning ijtimoiy
xavfliligi kamroqdir. Sog‘liqqa qarshi jinoyatlar ehtiyotsizlikning jinoiy o‘z-o‘ziga ishonish shakli bilan ham
sodir etilishi mumkin. Bunda shaxs muayyan ijtimoiy xavfli oqibatlar kelib chiqishi mumkinligiga ko‘zi
yetadi va shunga qaramay, ongli ravishda ehtiyot choralariga rioya etmaydi, bunday oqibatlar kelib
chiqmasligiga asossiz ravishda umid bog‘laydi.
Qasddan jinoyat qilish va jinoiy o‘z-o‘ziga ishonishdan farqli ravishda, jinoyatkorona beparvolik shaxs
o‘z harakati yoki harakatsizligidan qanday ijtimoiy xavfli oqibatlar yuz berishi mumkinligiga ko‘zi yetmaydi,
lekin ko‘zi yetishi mumkin va lozim bo‘ladi. Shaxsning u yoki bu oqibatlar yuz berishiga ko‘zi yetishi lozim
bo‘lgani va muayyan vaziyatda ularga ko‘zi yetishi mumkin bo‘lganligi aniqlangandagina uni
ehtiyotsizlikdan badanga shikast yetkazishda ayblash to‘g‘ri bo‘ladi.
Sog‘liqqa qarshi jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun jinoyat subyektida aybning qasd yoki
ehtiyotsizlik shakli mavjudligini aniqlashning o‘zi kifoya qilmaydi. Fuqarolarning sog‘lig‘iga qasddan shikast
yetkazilgan barcha hollarda jinoyatning motiv va maqsadini aniqlash zarurdir.
Aksariyat hollarda shaxsning sog‘lig‘i va jismoniy daxlsizligiga qarshi qaratilgan jinoyatlarning sodir
etish motivi va maqsadi aybdor shaxsning javobgarligini og‘irlashtiruvchi holatlar (masalan, tamagirlik
niyati, bezorilik oqibatida, diniy taassublar zamirida, transplantat sifatida foydalanish maqsadida badanga
shikast yetkazish va h.k.) hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |