O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

Mansabdor  shaxs  va  mas’ul  mansabdor  shaxs  tushunchasi.  Mansabdor  shaxs  tushunchasi  yuridik 
adabiyotlarda  ancha  bahsli  hisoblanadi.  Jinoyat  kodeksining  VII  bo‘limida  mansabdor  shaxs  va  mas’ul 
mansabdor shaxs tushunchalari berilgan. 
Mansabdor shaxs – tashkiliy boshqaruv yoki ma’muriy xo‘jalik vakolatlari berilgan va mas’ul mansabdor 
shaxs alomatlariga ega bo‘lmagan shaxs. 
Тashkiliy  boshqaruv  vakolatlari  deganda,  muayyan  faoliyat  uchastkasiga,  ayrim  xodimlarning  ishlab 
chiqarish  faoliyatiga  rahbarlik  qilish  vazifalari  tushuniladi.  Masalan,  vazirliklar,  idoralar,  boshqarmalarning 
rahbarlari (direktorlar, ularning o‘rinbosarlari, tarkibiy bo‘linmalarining rahbarlari va h.k.). Ushbu mansabdor 
shaxslarning  faoliyati  kadrlarni  tanlash  va  ularga  rahbarlik  qilish,  ularni  joy-joyiga  qo‘yish,  ularning 
faoliyatini tashkil etish va nazorat qilishdan iborat bo‘lishi mumkin.  
Ma’muriy xo‘jalik vakolatlari deganda, mol-mulkni boshqarish va tasarruf etish, uni saqlash shartlari va 
tartibini  belgilash,  mol-mulkning  asralishini,  sotilishini  ta’minlash  singari  vazifalar  tushuniladi.  Masalan, 
ma’muriy-xo‘jalik  qismi,  ta’minot,  sotuv  rahbari,  ombor,  buxgalteriya  mudirlari  singarilar  shunday 
vakolatlarga ega bo‘lgan shaxslar hisoblanadi. 
Mansabdor  shaxs  tashkiliy  boshqaruv  yoki  ma’muriy  xo‘jalik  vazifalarini  bajarish  bilan  bog‘liq 
lavozimga doimiy yoki vaqtincha saylanganligi yoki tayinlanganligidan qat’iy nazar, u mansabdor shaxs, deb 
hisoblanaveradi. 
Mas’ul mansabdor shaxs deganda: 
 
1)  hokimiyat vakillari; 
2)  davlat  korxonasi,  muassasasi  yoki  tashkilotlarida  saylash  yoki  tayinlash  bo‘yicha  doimiy  yoki 
vaqtincha  tashkiliy-boshqaruv  yoxud  ma’muriy-xo‘jalik  vazifalarini  bajarish  bilan  bog‘liq  lavozimlarni 
egallab turgan va yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan harakatlarni sodir etishga vakolat berilgan shaxslar; 
3)  mulkchilikning  boshqa  shakllaridagi  korxonalar,  muassasalar  va  tashkilotlarning  rahbarlari,  davlat 
boshqaruvi yuzasidan belgilangan tartibda hokimiyat vakolati berilgan jamoatchilik vakillari; 
4)  tashkiliy-boshqaruv  yoki  ma’muriy-xo‘jalik  vazifalarini  bajarish  bilan  bog‘liq  lavozimlarni  egallab 
turgan va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarida yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan harakatlarni sodir 
etishga vakolat berilgan shaxslar tushuniladi. 
 
Hokimiyat  vakillari  jumlasiga  o‘z  vakolatlari  doirasida  nomuayyan  doiradagi  shaxslarga  yoxud  har 
qanday  tarkibiy  bo‘linmalarning  (korxonalar,  tashkilotlar,  muassasalarning)  rahbarlariga,  bunday  fuqarolar 
yoxud  korxonalar,  muassasalar,  tashkilotlarning  rahbarlari,  ularga  xizmat  yuzasidan  bo‘ysunuvidan  qat’iy 
nazar,  ular  bajarishi  uchun  majburiy  qonuniy  talablar  qo‘yish  huquqi  berilgan  mansabdor  shaxslar  toifasi 
kiradi. 
Hokimiyat  vakillari  jumlasiga,  Oliy  Majlis  deputatlari,  shuningdek,  viloyat,  shahar  va  boshqa 
darajalardagi  hokimiyat  organlarining  deputatlari;  huquqni  muhofaza  qiluvchi  organlarning  xodimlari 
(prokurorlar, ularning o‘rinbosarlari va h.k.); sudyalar, sud ijrochilari; militsiya xodimlari; barcha darajadagi 

---

hokimlar,  bojxona  va  soliq  xizmati  xodimlari,  davlatning  turli  nazorat  organlari  xodimlari  va  boshqa  shu 
singarilar kiradilar. 
Har qanday hokimiyat organida ishlovchi, ammo hokimiyat vakolatlari (ma’muriy vakolatlar) berilmagan 
shaxslar hokimiyat vakillari, deb e’tirof etilmasliklari lozim. 
Yuridik  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  harakatlarni  bajarish  deganda,  shaxs  tomonidan  biron-bir  huquqiy 
munosabatni  yuzaga  keltirishi,  o‘zgartirishi  yoki  tugatishi  mumkin  bo‘lgan  harakatlarning  bajarilishi 
tushuniladi. 
O‘zbekiston Respublikasining 1993-yil 2-sentabrda qabul qilingan «Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish 
organlari  to‘g‘risida»gi  Qonuni  19-moddasida:  «Yig‘in  raisi  (oqsoqoli)  va  u  tayinlaydigan  kotib  yig‘in 
qarorlari bajarilishini, shuningdek, fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining joriy faoliyatini tashkil etadi 
va  amalga  oshiradi»
1
,  deyilgan,  demak,  oqsoqol  va  kotib  fuqarolar  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organlarining 
mansabdor shaxslari hisoblanadilar. 
 
 
 
1.  Mansabdor shaxsning o‘z vakolatlaridan qonunga xilof tarzda foydalanishi qanday harakatlarda ifodalanadi? 
2.  Mansabdorlik jinoyatlari tufayli ko‘p miqdorda zarar yetkazish, jiddiy ziyon deganda nimani tushunasiz? 
3.  Mansabdor shaxs va mas’ul mansabdor shaxs tushunchalarini tushuntirib bering. 
4.  Hokimiyat yoki mansab vakolatini suiiste’mol qilish bilan mansab vakolatini suiiste’mol qilish yo‘li bilan o‘zlashtirish yoki 
rastrata yo‘li bilan talon-taroj qilish jinoyati o‘rtasida qanday farqlar bor? 
5.  Hokimiyat  yoki  mansab  vakolatini  suiiste’mol  qilishning  hokimiyat  yoki  mansab  vakolati  doirasidan  chetga  chiqishdan 
farqlari. 
6.  Hokimiyat yoki mansab vakolati doirasidan chetga chiqishning qanday turlari mavjud? 
7.  Mansabga sovuqqonlik bilan qarash tushunchasi. U nimada ifodalanadi? 
8.  Mansabga sovuqqonlik bilan qarash jinoyati uchun shaxsni javobgarlikka tortishning shartlari. 
9.  Mansabga  sovuqqonlik  bilan  qarashning  mansabdor  shaxsning  o‘z  vazifalariga  loqaydlik  yoki  vijdonsizlarcha  munosabatda 
bo‘lish oqibatida ularni bajarmaslikdan qanday farqi mavjud? 
10.  Hokimiyat  harakatsizligi  belgilarini  ko‘rsating.  Ushbu  jinoyat  uchun   javobgarlikning  vujudga  kelishida  qanday  shartlar 
mavjud? 
11. Mansab soxtakorligi nimada ifodalanadi? Uning qanday turlari bor? 
12. Тovlamachilik yo‘li bilan pora olishning tovlamachilikdan farqi. 
13. Pora berish va pora olishning qanday umumiy tomonlari mavjud? 
14. Qanday hollarda pora bergan shaxs javobgarlikdan ozod qilinadi? 
15. Pora olish va berishdagi vositachilik tushunchasi. U qanday shaklda  ifodalanadi, shaxsni ushbu jinoyat uchun javobgarlikdan 
ozod qilishning  shartlari. 
16. Pora berishning xizmatchini pora evaziga og‘dirishdan farqi nimada? 
17. Тovlamachilik yo‘li bilan haq berishni talab qilishning alomatlarini  ko‘rsating. 
18. Davlat ramzlariga hurmatsizlik qilish nimada ifodalanadi? 
19. Faoliyati O‘zbekiston Respublikasida taqiqlangan jamoat birlashmalari va diniy tashkilotlar faoliyatida qatnashishga undash 
uchun javobgarlikka tortish shartlari. 
20. Yig‘ilishlar, mitinglar, ko‘cha yurishlari yoki namoyishlar o‘tkazish deganda nimani tushunasiz? O‘tkazish tartibini buzganlik 
uchun jinoiy javobgarlik vujudga kelishi shartlari. 
21.  Тaqiqlangan  ish  tashlashga  rahbarlik  qilish  yoki  favqulodda  holat  sharoitida  korxona,  muassasa  yoxud  tashkilotlar  ishiga 
to‘sqinlik qilish jinoyati uchun jinoiy javobgarlik vujudga kelishi shartlari. 
22. Hokimiyat vakiliga yoki fuqaroviy burchini bajarayotgan shaxsga qarshilik ko‘rsatish nimada ifodalanadi? 
23. Ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish muassasalarining ishini izdan chiqaruvchi harakatlarni tavsiflab bering. Ushbu 
jinoyatdan jabrlanuvchini aniqlang. 
24.  Jazoni  ijro  etish  muassasasi  ma’muriyatining  qonuniy  talablariga  bo‘ysunmaslik  uchun  jinoiy  javobgarlikka  tortishning 
o‘ziga xos xususiyatlari. 
25.  Ozodlikdan  mahrum  qilish  joylari,  dastlabki  qamoq,  qamoq  joylariga  nimalar  kiradi?  Ozodlikdan  mahrum  qilish  joylari, 
dastlabki qamoq va qamoqdan qochish deganda nimani tushunasiz? 
26. Qonunga xilof tarzda chet elga chiqish yoki O‘zbekiston Respublikasiga kirish deganda nimani tushunish lozim? 
27.  Qaysi  hollarda  shaxs  qonunga  xilof  tarzda  chet  elga  chiqqanligi  yoki  O‘zbekiston  Respublikasiga  kirganligi  uchun  jinoiy 
javobgarlikdan ozod qilinadi? 
28. O‘zbekiston Respublikasida bo‘lish qoidalarini buzish qanday usullarda ifodalanishi mumkin?
 
29.  Jinoyat  kodeksining  224-moddasida  javobgarlik  belgilangan  jinoyat  subyektining  qanday  xususiyatlari  mavjud  bo‘lishi 
lozim? 
30. Harbiy yoki muqobil xizmatdan bo‘yin tovlashning qanday usullari mavjud? 

---

31.  Ma’muriy  nazorat  qoidalarini  buzish  nimalarda  ifodalanadi?  Jinoyat  kodeksining  226-moddasida  ko‘rsatilgan  jinoyatning 
subyektlarini bayon eting.