Mavzu: Kirish. Aseptika va antiseptika. Desmurgiya va transport
immobilizasiyasi.
REJA:
1. Jarrohlik fani va uning vazifalari. Jarohat infeksiyasi, infeksiya turlari.
2. Antiseptika va aseptika haqida ma'lumot, turlari, vositatari va qo'llanilishi.
Sterilizasiya va uning turlari.
3. Desmurgiya haqida ma'lumot, jarrohlikda qo'llanilishi.
4. Bog’lamlarning turlari va qo’yish qoidalari.
5. Transport immobilizasiyasi.
Xirurgiya juda qadim zamonlardan ma’lum. Ibtidoiy odamlar o’z-o'ziga va bir-
biriga yordam ko'rsatar ekanlar, nayzaning o'tkir uchini va yoy o'qini tanadan
chiqarib olish yo'lini bilganlar, qon oqayotgan jarohatni qisib, qon ketishini to'xtata
olganlar, jarohatni davolash uchun o'simliklarning barglaridan va yo'sin (mox) dan
foydalanganlar.
Operasiya - bu asosan ta'qimalarga mexanik ta'sir ko’rsatish yo'li bilan to'qimalar
kesilib
patologik o’choq aniqlanib bartaraf etiladi (kesib olib tashlanadi) va to'qimalar
yoki ayrim tana a'zolarning normal shakli funksiyasi tiklanadi: to'qimalar va
a'zolarni kesib olib boshqa joyga (boshqa organizmga) ko'chiriladi.
Shikastlanishning turi va sabablari, davolash va oldini olish choralariga
travmatologiya fani mas'uldir. Shikasllanishlar umumiy xirurgik kasalliklarning
30-35% ni tashkil etadi.
Respublikamizda travmatologik xizmat uch asosiy zvenodan iborat:
1.Shikastlanish ro'y bergan joyda birinchi tibbiy yordamni tashkil qilish.
2.Ambulatoriya-poliklinikada shikastlanishga yordam ko'rsatish.
3.Travmatologik yordamni kasalxonalarda tashkil qilish.
Travma yuz bergan joydayoq birinchi yordam ko'rsatish quyidagi maqsadlarni
ko'zda tutadi:
a) shifokor kelguncha birinchi oddiy yordam. Bu yordam ko'pincha maxsus kasbi
bo’lmagan kishilar (o'z-o'ziga va o'zara yordam) tomonidan ko'rsatiladi. Ular
shikastlangan kishining o’rtoqlari, sanitariya drujinachilar tomonidan,
qarindoshlari yoki begona kishilar, yo’l harakati va milisiya hodimlari, o'rta
ma'lumotli tibbiyot hodimlari bo'lishi mumkin:
b) Yuqori malakali yordamni maxsus tayyorgarlikka ega bilgan shifokor
bajarmog'i kerak.
Birinchi travmatologik yordamni tashkil qilishda quyidagilarga rioya qilish
kerak:
1) shikastlangan kishiga iloji boricha zudlik bilan yordam berish zarur.
2) birinchi malakali yordam tezroq ko'rsatilishi uchun avvalo oddiy tibbiy yordam
ko'rsatilgandan so'ng, bemor darhol maxsus davolash muassasasiga olib borilishi
zarur.
3) keyingi bosqichda yordam beruvchi travmatologiya hodimlariga har bir
qilingan davolash
usullarini keng va batafsil bayon qilish, birlamchi xirurgik ishlov berish, qoqsholga
qarshi zardob yuborish va boshqalar.
4) har bir kishi shikastlanish yuz berganda qayerga, qachon so’rab murojaat
qilishni bilish kerak.
5) shikastlangan kishini to'gri evakuaciya qilish travmatalogiya yordamining asosiy
bo’g’ inlaridan biri hisoblanadi.
Jarohat infeksiyalari tushunchasi kasallik qo'zg'atuvchi aerob va anaerob
infeksiyasining spesifik hamda nospesifik turlari keltirib chiqaradigan xirurgik
kasalliklarni o'z ichiga oladi.
Kasallikning avj olishida kasallik tug'diradigan mikroblar katta rol o’ynaydi.
Xirurgik
infeksiyani qo'zg'atuvchi mikroblar atrof- muhitda ham inson badani sirtida ham
shuningdek,
nafas olish yo’llari va ichaklar bo'shlig'ining shilliq pardasida ham mavjud. Ular
organizmga kirish darvozasi deb ataluvchi teri va shilliq pardalarining
shikasllanishi tufayli yoki nafas olish, me'da- ichak va tanosil yo’llari orqali
tushadi.
Xirurgik infeksiyalar klinik ko'rinishi bo'yicha quyidagi turlarga bo'linadi:
1. O'tkir xirurgik infeksiya
l. Mahalliy o'tkir xirurgik infeksiya.
a) o'tkir nospesifik yiringli infeksiya;
b) o'tkir chirik infeksiya;
v) o'tkir nospesifik anaerob infeksiya yoki gazli gangrena;
g) o'tkir spesifik anaerob infeksiya (qoqshol, kuydirgi).
2. Umumiy xirurgik infeksiya:
a) o'tkir nospesifik infeksiya;
b) o'tib kelgan (surunkali) umumiy xirurgik infeksiya;
3.Surunkali xirurgik infeksiya:
a) surunkali nospesifik infeksiya;
b) surunkali spesifik infeksiya.
Mikroorganizmlar jarohatga ekzogen va endogen yo'llar orqali tushadi.
Ekzogen yo'llarga tashqi muhitdan tushadigan infeksiyalar ya'ni jarohatni kir
qo'llar bilan tozalaganda, nosteril matolar bilan yarani bog'laganda, jarohatni
noto'g'ri tozalaganda, bog'lamni noto'g'ri bog'lashda ro'y beradi.
Endogen yo’llarga infeksiya tananing boshqa qismidagi yiringli ichakdan qon
tomirlar bo'ylab tushishi mumkin (surunkali tonzillit, yumshoq to'qimalarning
yiringli yallig'lanishi, furunkulyoz, gaymorit va boshqalar).
XIX asrning 40 - yillarida N. I. Pirogov jarohatni davolashda karbol kislota,
lyapis, spirt, yod nastoykasi ishlatgan va jarohat infeksiyasiga qarshi kurashish
ko'p marta takidlagan. D. Lister operasiyadan keyingi infeksiyani sababchisi tashqi
muhitdan tushayotgan mikroblar bo'lib, ular qo'l, skalpel yoki ifloslangan bog'lam
orqali tushadi degan xulosaga kelgan. Strelizasiya usullarini ishlab chiqishda
bakteriologiyaning ahamiyati katta bo'ldi. Aseptika va antiseptika vrachlarda katla
qiziqish uyg'otdi. Xirurgiya sohasida bu usullarni nemis xirurglari
Trendelenburg. Bergman, Shimmelbush, Esmarx va Neyberg rivojlantirdilar.
Paster va Koxning izlanishlari aseptikani yaratdi. Ya'ni amaliyotda ximiyaviy
antiseptika
fizikaviy aseptika bilan almashtirildi. Bu qaynatish yuqori harorat va bug' bilan
amalga
oshirildi.
Antiseptika deganda esa jarohat sohasida va organizmdagi mikroblarni yo'qotish
yoki miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar tushuniladi.
Antiseptika turlari
Antiseptikaning fizik, mexanik, ximiyaviy, biologik turlari farqlanadi.
Fizik antiseptika. Jarohatlarni kechish bosqichlariga qarab ochiq davolash, ya'ni
qurutuvchi steril tamponlar, qizdiruvchi lampalar, fen apparatlari ishlatish, jarohat
suyuqligini tez shimib oluvchi bog’ichlar, tamponlar, drenajlar va oq gigroskopik
doka fizik antiseptikaning tarkibiy qismi hisoblanadi.
Mexanik antiseptika. Hamma yaralar bakteriya bilan zararlangan hisoblanadi,
shuning uchun ham asosiy vazifa ularni birlamchi xirurgik yo'l bilan tezroq
tozalashdan iborat. Bu esa mexanik usullar yordamida amalga oshiriladi: yarani
antiseptik eritmalar bilan yuvish, yot jismlarni kesib tashlash, yaralar atrofini
tekislash va kerak bo'lganda ularni tikish bilan erishiladi.
Kimyoviy antiseptika. Bu usulda bakteriosid va bakteriostatik xususiyatga ega
bo'lgan turli
kimyoviy antiseptik moddalarni ishlatish ko'zda tutilgan. Antiseptiklar bilan
mikroblarni
yo'qotish yoki uni jarohatda rivojlanishini to'xtatishdan iborat.
Asosiy antiseptik vositalarga antiseptik moddalar kirib, ular turli kimyoviy
guruhlarga
mansubdir.
Xloramin eritmasi qo'lni tozalashda, yiringli yaralarni davolashda metallmas
asboblar, bemorlar uchun ishlatiladigan asboblar va xonani tozalashda qo'llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
