O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Ta’lim vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

Ma’ruza № 8

Arab tili darslarida jumlalarni tahlil qilish mavzusini o‘tish Darsning o‘quv maqsadi: jumlalarni tahlilqilish daqsadi, tahlil qilishning
ahamiyati, sintaktik tahlil yo‘llari, ismiy va fe’li jumlalalrni tahlil etishdagi farq, jumlalalrni arab tilida tahlil qilish yo‘llari va ahamiayti, tahlilda jumlaning o‘ziga hosligi, B.M.Grandening ismiy va fe’liy jumlalarni tarjima qilish haqidagi tahlilini talabalarga yetkazish.
Tayanch iboralar:

1. 
   tahlil yo‘llari;
   
2. 
   arab tilidagi tahlil;
   
3. 
   o‘zbek tilidagi tahlildan farqi;
   
4. 
   ismiy jumla;
   
5. 
   fe’liy jumla;
   
6. 
   uning o‘ziga hos hususiyati. Asosiy savollar:
   

1. 
   jumlalarni arab tilida tahlil qilishning o‘ziga hos hususiyatlari;
   
2. 
   ismiy va fe’liy jumlalarning tahlil etishning hususiyatlari va farqlari;
   
3. 
   jumlalarni tahlil qilishda chizma va jadvallardan foydalanish.
   

Ma’lumki, barcha tillarda bo‘lganidek, arab tilida ham jumlalarni sintaktik tahlil qilish katta ahamiyatga ega. Jumlalarni to‘liq tahlil qila olish arab tili mutaxassislarining birinchi va asosiy ishi bo‘lmog‘i kerak. Buning uchun arab tili grammatikasidan yetarli darajada bilim va malakaga ega bo‘lish talab etiladi. Chunki, arab tili grammatikasini bilgan kishigina julalarni to‘g‘ri tahlil qila oladi.
Sintaktik tahlil shunday boshlanadi: gapning sodda (yig‘iq, yoyiqligi), darak, so‘roq, undov, qo‘shma gapligi aytiladi. Murakkab gap bu sodda yoyiq gapdir. Qo‘shma gap bir necha sodda gaplardan tuzilgan bo‘ladi, qo‘shma gap esa bosh va ergash gapdan iborat bo‘ladi. Masalan, ergash gapli qo‘shma gap ikkita gapdan tuzilgan bo‘lib, ular o‘rtasida mantiqiy aloqadorlik mavjud.
Shundan keyin har bir gap bo‘lagi bosh bo‘lak va ikkinchi darajali bo‘lak, bosh gap va ergash gaplar tarkibidagi so‘zlarning tahlili boshlanadi. Bunda gaplardagi
har bir so‘z so‘roq berish yo‘li bilan qaysi so‘z turkumiga taalluqli ekanligi aniqlab olinadi va ularning ostiga tegishli tinish belgilari chiziladi.
Jumlalarni tahlil qilishdan avval gapning bosh va ikkinchi darajali bo‘laklarini belgilashda ishlatilaridigan quyidagi tinish belgilarini o‘rganib olmoq zarur.

Ega Kesim To‘ldiruvc

hi Aniqlovchi

Hol Bosh so‘z Ergash so‘z ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~