O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

uchinchi bosqichi 
yangi va eski dunyoning vaqtingchalik 
kuchlar tengligi nisbatan qisqa vaqti lahzasi deyish mumkin. Bu iqtisodiy sikl 
dinamikasidagi depressiya fazasi, (ham turg'unlik yo'q, biroq iqtisodiy o'sish ham 
yo'q, sog'ayish jarayoni hali boshlanmadi) ijtimoiy kuchlami qayta qurish, eski 
tuzumni yo'qotishi aniqligini, va yangisiga o'tish muqarrarligini jamiyatni 
anglashidir. Uning unsirlari tanaffusdan foydalanib, birlashib hal qiluvchi olishuvga 
tayyorlanadilar.
To'rtinchi 
o'tish davrining tugallovchi bosqichi yangi jamiyatning kuchga 
to'lib borayotgan unsurlarining tezlik bilan bostirib kelishi bilan ifodalanadi. 
O'layotgan sivilizatsiya unsurlarining to'la yengilishi (albatta qarshi hujumga 
o’tishlar ehtimollari yo’q emas). Bu davrda asta - sekin tartibsizlik kamayadi va 
tartibga tushishi 
natijasida, jamiyat dinamikasida aniq kelajak o'sib boradi. 
Iqtisodiyotni o'sishi boshlanadi, bu ko'p resurslami shaxsiy iste'mol uchun ajratish 
va jamg'arish, jamiyat texnologik bazasini qayta qurish imkoniyatini beradi. 
Yangidan barqarorlashtirish mexanizmlari kuchga kiradi, huquq- tartib o'mbatiladi.
~ 27 ~

---

O'tish davrini bosqichlarini chizmasini quyidaglcha tasvirlash niumkin:
- keksayish, eski jamiyat samaradorligini pasayishi
- yangi -y a ’ni kurtaklarni tug’ilishi
tushkimliklar, urushlar, inqiloblar, o’layotgan 
siviiizatsiyani asoslarini buziiishi 
yangi siviiizatsiyani unsurlarini paydo bo’lishi va 
tanlashi
yangi va eski jamiyat kuchlar tengligi, depressiya 
yangi 
sicvilizatsiya 
asoslarini 
shakllanishi 
me’yorlarni aniqlash
- o'layotgan sivilizatsiya unsurlarini buziiishi va 
siqib chiqarilishi
- epitsentrda 
shakllanish 
va yangi jamiyatni 
tarqalishi
O'tish davrining yakunlari qanday? Birinchidan, tarixiy spiralning yangi 
o'ramiga o'tish yakunlanadi, yangi jahon sivilizatsiyasi shakllanadi. Jamiyat o'zining 
siklik dinamikasida taraqqiyotning o'zgargan sharaoitlarida ko'p miqdorga javob 
beradigan yangi qiyofani oladi. Merosiy genotipni eskirgan unsurlardan “tozalash”, 
uni o’tish davrida qat’iy tanlov va har tomonlama sinovdan o'tgan yangilari bilan 
boyitish amalga oshiriladi. Yangilanish sivilizatsiya piramidasining barcha 
qavatlarini qamrab oladi.
Ikkinchidan, 
qayta ishlab-chiqarishning samaradorligini, yangilangan ishlab -
chiqarish bazasida yangi texnologik asosda aholini ko'pchiligini turmush darajasini 
ko'tarish uchun shart - sharoitlar qayta yaratiladi, jamiyat yana to'la kuchga ega va 
kejakga intiladi.
Uehinchidan, 
texnologik taraqqiyotda va iqtisodiyotda liderlar almashdi, yangi 
ustuvor sohalar paydo bo'ldi va o'mashdi. Siyosiy sahnada tarixiy progressning 
episentri - к о 'chib o'mashdi, eski lokal sivilizatsiyalar va lider - mamlakatlar chetga 
surildilar yoki, o'tmish merosi yuki ostida qolmaganlar, tezlik bilan dunyodagi 
o'zgarishlarga moslashdilar.