O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta naxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

UCHINCHI BOB. FITRAT DRAMALARIDA MILLIY ISTIQLOL G’OYASI 

3.1. “Chin sevish” 

3.2. “Hind ixtilolchilari” 

XULOSA 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI. 

---

 

3 

 

KIRISH  

 

Mavzuning  dolzarbligi.  Vatanimiz  mustaqillikka  erishgandan  so`ng, 

adabiyot  va  san`atning  boshqa  sohalarida  bo`lganidek,  adabiyotshunoslik  fanida 

ham  yangi  davr  boshlandi.  Uzoq  --yillar  davomida  o`rganilishi  taqiq  etilgan 

madaniy  merosimizning  qatag’on  davri  bilan  bog’liq  sahifalari  qaytadan 

tiklanmoqda.  M.Behbudiy,  A.Avloniy,  A.  Fitrat,  A.Cho`lpon,  Elbek  singari 

yozuvchilarning asarlari xalqqa qaytarilib, ularning hayoti va ijodi jiddiy ravishda 

o`rganilmoqda. Qatag’on davrining boshqa qurbonlari qatori Abdurauf Abdurahim 

o`g’li  Fitrat  (18861938)  hayoti  va  ijodini  yangicha  tafakkur  nuqtai  nazaridan 

o`rganish  mustaqillik  davri  ehtiyojidir.  Garchi  Fitrat  1957-yilda  fuqaro  sifatida 

oqlangan  bo`lsada,  mustabid  tuzum  mustaqillikka  qadar  uning  ijodini  targ’ib  va 

tashviq  qilish  imkoniyatini  bermadi.  Bu  muqaddas  vazifa  adabiyijtimoiy  talab 

taqozosi  bilan  kun  tartibiga  chiqmasidan  ilgariroq  ba`zi  olimlarimiz  tomonidan 

ushbu 

yozuvchi 

ijodini 

o`rganishga 

jiddiy 

kirishildi. 

Ayniqsa, 

adabiyotshunoslardan  B.Qosimov,  E.Karimov,  N.Karimov,  O.Sharafiddinov, 

B.Nazarov,  A.Aliyev,  Sh.Turdiyev,  S.Ahmedovlarning  Fitrat  hayoti  va  ijodiga 

bag’ishlangan maqolalari bu jihatdan e`tiborga loyiqdir. Ushbu adabiyotshunoslar 

safiga  atoqli  adib  ijodiy  merosini  o`rganish  bo`yicha  maxsus  ilmiymalakaviy 

bitiruv  ishi  ishlari  olib  borgan  yosh  olimlar  kelib  qo`shilishdi.  H.Boltaboyev, 

I.G’aniyev,  Q.Jo`rayev,  U.Jo`raqulov  kabi  qator  malakaviy  bitiruv  ishichilarining 

ishlari fikrimizning dalilidir.  

80--yillarning  oxiriga  kelib,  sho`ro  tuzumi  davrida  qatag’on  qilingan 

yozuvchilarning  adabiy  merosi  yuzasidan  ilmiy,  ilmiyommabop  maqolalar  vaqtli 

matbuotda  yoritila  boshlandi.  Mustaqillik  bu  xayrli  ishning  izchil  va  ravon  tus 

olishiga  imkoniyat  yaratdi.  XX  asr  o`zbek  adabiyotini  yangidan  o`rganish,  uning 

ijtimoiysiyosiyfalsafiy va adabiybadiiy qirralari yaxlit holda olib borildi. 

Ilk  asarlaridan  boshlab  milliy  uyg’onish  g’oyasiga  qo`l  urgan  Fitrat  XX  asr 

adabiyotida  o`ziga  xos  salmoqli  o`rinni  egallaydi.  Jamoat  arbobi  sifatida  u 

---

 

4 

Turkiston  mustaqilligi  uchun  hormaytolmay  kurashdi.  Mustaqillik  uchun  olib 

borilgan  kurash  tarixni  yaxshi  bilmasdan  turib,  uning  qadrini  to`la  baholash 

mushkul.  Tarixiy  jarayonni  haqqoniy  baholash,  ro`y  bergam  voqea  va    hodisalar 

mohiyatini to’la idrok etish kelajakda to`g’ri yo`lni tanlash va undan taraqqiyot sari 

odimlash imkonini beradi. 

Fitratning  milliy  g’oyalari  bilan  sug’orilgan  «Chin  sevish»  va  «Hind 

ixtilolchilari»  pyesalarini  o`rganish  bugungi  kunda,  ayniqsa,  muhim  ahamiyatga 

molik.  O`zbek  milliy  dramaturgiyasida  birinchi  bo`lib  milliy  ozodlik  ishlarini 

ifodalagan  bu  asarlarning  Fitrat  ijodida  egallagan  o’rni  juda  katta.  Ushbu 

pyesalarni  keng  va  atroflicha  tadqiq  qilib  turib,  nafaqat  Fitrat  ijodini,  balki,  jadid 

adabiyotining  70--yillarda  mustaqillik  uchun  olib  borgan  kurashlarni  ham  to`la 

tasavvur etish qiyin. 

Bugunga  o`zbek  adabiyotining  yetakchi  mavzusi  milliy  istiqlol  g’oyasining 

ildizlari o`sha --yillar asarlarigaborib taqaladi. 

Prezidentimiz  I.Karimov  risolalaridan  birining  «Vatansajdagoh  kabi 

muqaddas»  deya  nomlanishi,  fikrimizcha,  jadid  bobolarimizning  10--yillardayoq 

ko`targan shiorlariga hamohangdir. 

Bularning  barchasi  deyarli  bir  asrga  yaqin  muddat  ichida  milliy  ozodlik, 

mustaqillik  mavzuida  yaratilgan  adabiyot  va  san`at  asarlarini  chuqur  va  har 

tomonlama  tadqiq  etish  muhim  va  dolzarb  masalalardan  bo`lib  turganini 

ko`rsatadi.  Ushbu  fikr  bevosita  Fitrat  dramalariga  ham  taalluqlidir.  Millat  yashar 

ekan, katta yo`lga chiqqan mustaqillik g’oyasi kabi uning adabiyoti ham buyukdir.