O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxus ta’lim vazirligi

Kаfеdrа mudiri: t.f.n. Jo’raqulova D.M.
O’QUV MATERIALLARI


O'RTA OSIYO ANTIK DAVR j ARXEOLOGIYASI
FANIDAN MA’RUZA VA SEMINAR MASHG’ULOTLARI
O’rta Osiyodagi arxeologik ishlarning ahamiyati byeniHoya katta, biroq bu yyerdagi arxyeologik ishlar uzoq vaqt davomida iz-lanishlar bilan chyegaralanib qolgan edi. Faqat Sovyetlar dav-ridagina bu yerda muntazam qazish ishlari bosl ilaijdi.
В u sohada kuproq Xorazmda, Amudaryo etaklarida katta muvaffaqiyatlarga ! erislildii. Arxyeologiya va yozma manbalami. solisntirib qilingan xulosalar asosida bu tyerritoriyada yasha-gan qadimiy jamiyatlarning siyosiy va soqial- iqtis }diy tarixining yaxlit ochyerki yaratildi; Urta Osiyodagi boshqa oblast ar- ning qam ana shunday ochyerkini vujudga kyeltirisn vazifasi turibdi. Zotan, Xorazm doimo muxqim urin tutib kyelgan, shuning uchun Xorazm tarixining davr arga bulinishi butun Urta Osiyoning davrlarga bulinishi uchun asos bula olad . Biroq Zarafshon vodiysidan qadim Surd mamlakatini tashkkl etgan Вих эго va Samarkand vohalari ham katta rol uynagan, ammo bu nerlarning arxy jologiyasi, garchi ba'zi muvaffaqiyatlarga erishilgan bulsa-da, hozircha mun :azam urganilgan emas.
Antika iborasi lotinsha "antikvus" so'zidan olingan bo'lib, "qadimiy" degan ma'noni bildiradi. Bu ibora XV asrda Italiya gumanistlari tomonidan kiritiljjan bo'lil), asosan, qadimgi Yunon-Rim madaniyati va san'atini ta'riflash usliun ishlalilgan. Tarix fanida antik dunyo tarixi (demak, uning san'ati va madaniy iti) deb oramizdan awalgi 3000 yillardan to yangi eraniilg V asrigacha O'rta yer havzaiii hamda Qora dengiz sohillarida mavjud bo'igan quldorlik davlatlarining paydo bo jlishi, rivojlanishi va inqirozga yuz tutishini ta'riflaydi.
Yevropa, Osiyoning bir qismi hamda Shimoliy Afrikada yashagan xalq va qabilaar san'ati ham qisman antik sah'atga aloqadordir. Shunki ular ham yunon va rimlikiar bilan uzoq \ aqti oloqada bo'lib, ularning san'at va madaniyatidan bbhramand bo'lganlar, ayiim davrla da yunon va rimlikiar san'atiga va madaniyatiga o'z ta'siiiarini ham o'tkazganlar. Shuning ushun antik san'at va madaniyat deyilganda, shu xalqlar va qabilalar san'ati nazarcla tutish lozim.
Albatta, antik dunyo madaniyati va san'atining ijodkorlari qadimgi Yunoniston va unga yaqin bo'igan orollarda qashonlardir yashab ijod et^an qadimgi yunonlarning ajdodlaridir. Ular "universal qobiliyatli va faoliyaili" kishilar edi. Ular shunday jozibali, nozik va nafis san at asarlarini yaratdilarki, bular hamon kishiga badiiy zavq berib kelmoqda.
Yunonlar o'zlarini ellinlar deb, o'z mamlakatlarini Ellada deb ataganlar. Ellada sari'ati keyinsihalik Iskandar Zulqarnayn bosib olgan juda katta imperiya san'atining rivojlanishiga ta'sir D'tkazdi. Elladaliklar san'ati Qadimgi Rim san'ati ta'sir etdi. Rimlikiar yunon san'atini e'zozladilfir, o'rgandilar va uni yangi pog'onaga о1ф shiqcjilar. Antik madaniyat va san'at tarixi 476 yili Rim imperiyasining qulashi bilan tugallanishi ham shu bilan izohlash mumkin.
Antik san'at asrlar mobaynida insoniyatni maftun etib, uni o'ziga jalb etib kelmoqda. Yevropa xalqlari shu san'at va madaniyatg, yunon va rimlikiar yaratgan ma'naviy boyliklarga murojod qilib keldilar. Bugungi Yevropa san'ati va teatri, adab yoti vafalsafasi antik dunyoga suyanadif Bu o'rinda "Yunoniston va Itim qurit borgan poydevor bo'lganda-hozirgi Yevropa nam bo'lmas edi"-degan ibon sini eslab o'tish, antik san'atning Yevropa va jahon san'atiga ta'sirini yanada ravsliamroq his etish imkoniyatini beradi.
O'rta Osiyo xalqlari, jumladan, O'zbekiston xalqlari ham ellinlar mad; infyati va san'atidan bahramand bo'ldilar. Buni O'zbekiston tuprog'idan topilgan va topilayotgan yunon madaniyati va san'atiga oid juda ko'p namunalar yoki ular ta'sirida yaratilgan madanyyat yodgorliklari ham isbotlaydi.