O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxus ta'lim vazirligi. Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

5. Pul muomalasini barkarorlashtirish yo’llari.

Uzbekiston Respublikasi Markaziy banki tugrisidagi konunning 3-moddasida taʼkidlanganidek Uzbekiston Respublikasi markaziy bankining bosh maksadi-milliy valyuta barkarorligini taʼminlashdir. Valyuta barkarorligi pul massasi, narx-navo va milliy valyuta kursining barkaror bulishi tushunchasini uz ichiga oladi.

Milliy valyutaning barkarorligini taʼminlash uchun Uzbekiston Respublikasi Markaziy banki kuyidagi asosiy vazifalarni bajaradi.
1.Monetar siyosatni va valyutani boshkarish siyosatini shakllantirish, kabul kilish xamda amalga oshiri.
2.Uzbekiston Respublikasida xisob-kitoblarning samarali tizimini tashkil kilish va taʼminlash.
3.Banklar faoliyatini tartibga solish va ular faoliyati ustidan nazorat kilish.
4.Uzbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta zaxirasini saklash va ularni boshkarish.
5.Moliya vazirligi bilan birgalikda davlat byudjetining kassa ijrosini tashkil etish.
Markaziy bank pul muomilasini barkarorlashtirish uchun baʼzi xollarda kuyidagi usullardan xam foydalanadi.
1.Nullifikatsiya-bunda kadrsizlangan pul batamom bekor kilinib muomilaga yangi pullar chikariladi. Bu usul inflyatsiya darajasi uta yukorilab ketgan xollarda kullaniladi. Bu usul SSSR da 1922-1924, 1947, 1961 yillardagi pul isloxati, Uzbekistonda 1994 yilda bulib utgan pul isloxatida kullanilgan.
2.Revolvatsiya – lotincha kadrini oshishi maʼnosini anglatib, bu milliy valyutani chet el valyutasiga nisbatan kadrini oshishini bildiradi. Masalan 1q1110 sumga teng edi. Ushbu tadbirdan keyin 1005 sumga teng buldi. Bu usul 1922-1928 yillarda Аngliyada, 1961, 1969, 1971 yillarda Germaniyada kullanilgan.
3.Devolvatsiya-lotincha kadrini tushushi maʼnosini anglatadi. Bu usul davlat tomonidan milliy valyuta kursini boshka valyutalariga nisbatan pasaytirilishi bulib bozor uchun kurash kuchaygan sharoitda eksportni ragbatlantirish, tulov muvozanatini yaxshilash uchun kullaniladi. Buning asosiy sabablari bulib inflyatsiyani kuchayishi va mamlakat tulov balansining salbiy koldikga ega bulishidir. Bu usul АKSh da 1971 yilda 7,89%ga, 1973 yilda 10% ga dollar kursini pasaytirish bilan kullanilgan.
4.Denominatsiya-pul mikdorini bir necha marotaba kiskartirish xisoblanadi va u pulni kadri yukori darajada tushganda, muomiladagi pul xajmi oshganda kullaniladi. Bu usul Rossiya federatsiyasida 1921-1922 yillardagi pul isloxatida 1000:1, 1923 yilda 100:1 xolida, 1999 yilda 1000:1, Buxoro shuro xalk Respublikasida bu usul 1922 yilda 100:1, Uzbekiston Respublikasida 1994 yilda 1000:1 xolatida kullanilgan.


Xulosa.
Milliy iqtisodiyot xususiyatlarini inobatga olgan holda, pul-kredit siyosati rejimlarining o‘ziga xos jihatlari va ta’sirchanligi tahlili o‘rta muddatli istiqbolda Markaziy bankning ustuvor maqsadi sifatida narxlar barqarorligiga erishish vazifasiga inflyatsion targetlash rejimi juda mos kelishini ko‘rsatmoqda. Shundan kelib chiqqan holda, pul-kredit siyosatini amalga oshirishning tamoyil va usullarining inflyatsion targetlashga bosqichma-bosqich yo‘naltirish uchun zaruriy huquqiy asoslar va tayanch iqtisodiy sharoitlar yaratildi.
Xususan, valyuta siyosatining liberallashtirilishi va bozor sharoitlarida almashuv kursining shakllanishini ta’minlash bo‘yicha choralar, Markaziy bankning ustuvor maqsadlari va amaliy mustaqilligini aniq belgilanishi, pul-kredit siyosatini amalga oshirishning faol bosqichiga o‘tilishi, inflyatsiyani hisoblash va baholash usullarini takomillashtirilishi, shuningdek shaffoflikning oshirilishi va kommunikatsion siyosatning kuchaytirilishi kabi amaliy choralar inflyatsion targetlashga o‘tish uchun asosiy sharoitlarni yaratadi.
Shu bilan birga, mavjud xatarlar va to‘siqlar inflyatsion targetlash rejimini joriy etish vazifasining bajarilishini qiyinlashtiradi.
O‘z navbatida, Markaziy bank asosiy e’tiborni prognozlash va tahliliy bazani mustahkamlashga, pul-kredit siyosati instrumentlarini takomillashtirish va ularning ta’sir kanallarini kuchaytirishga, komunikatsion siyosatni rivojlantirish va aholining ishonchini oshirish kabi vazifalarga qaratadi.
Markaziy bank ushbu rejimga bosqichma-bosqich o‘tish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda tegishli vazirlik va idoralar bilan sa’y-harakatlarni birlashtiradi va hamkorlikda faoliyat yuritadi.
Umuman olganda, inflyatsion targetlashga o‘tish pul-kredit siyosati sohasining barcha jihatlarini tubdan qayta ko‘rib chiqish va takomillashtirishni talab etadi. Bu esa, o‘z navbatida, uzoq muddatli istiqbolda barqaror iqtisodiy o‘sishning asosi bo‘lgan makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tilishini anglatadi.