O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsusta’limvazirligi

BOB. “BUXGALTERIYA BALANSI, UNING TUZILISHI VAMAZMUNI” MAVZUSINI O‘QITISHDA MODELLASHTIRUVCHI O‘YINMETODINI QO‘LLASH

1. 
   “Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni” mavzusinio‘rganishdamodellashtiruvchio‘yinmetodiniqo‘llashningahamiyati
   

Respublikamizdaolibborilayotganislohotlarningbirqismisifatidayoshlarga berilgan imkoniyatlarni aytib o‘tish mumkin. Ta’lim sohasi tubdan islohqilinib,yangichata’limtizimitashkiletildi.Mamlakatimizdamustaqillikdankeyingo‘zgarishlargae’tiborberadiganbo‘lsak,yoshlarganisbatankengyo‘lochibberildi.Mamlakatkelajagibo‘lmishyoshlaruchunavvalamborta’limmuassasalaritubdanyangilanib,hozirgizamontalablarigato‘lajavobberadiganilm dargohlari qurib, foydalanishga topshirildi. Kadrlar sohasiga bo‘lgan e’tiborkuchaytirilib, qator qonun hujjatlari ishlab chiqildi. Kadrlar tayyorlash sohasigabo‘lgan e’tiborkundan-kunga rivojlanmoqda.
Ta’lim tizimi isloh qilingach, dars berish jarayoni ham yangilandi. Ilgarifoydalanilgan dars o‘tish metodlaridan yangi pedagogik metodlarga o‘tildi. Bizgama’lumki,talaba-yoshlarhechqachonbirxilbilimdarajasigaegaemaslar.Qaysidirtalabasekinroqtushunsa,yanaqaysidirtalabatezroqilg‘aboladi.O‘quvchilar bilim darajasi jihatidan har xil bo‘ladi. Biri faol, biri sust. Kimdir tezaxborotni qabul qilsa, kimdir sekin, qo‘shimcha yana bir oz tushuntirishdan so‘ngqabulqiladi.Bundayo‘quvchilarodatdaguruholdidasavolberganihamuyalishadi.
Bo‘lgusimutahassislarinisifatjihatidanzamontalabidarajasidatayyorlashga avvalo ularga aniq bilimlar berish, kasbiy ko‘nikma va malakalarnishakllantirish,ularnikelgusifaoliyatlaridaunumliqo‘llashgao‘rgatishorqalierishishmumkin.O‘quv-tarbiyajarayoninita’limnazariyasifaoliyatinuqtayinazaridan ko‘rib chiqib, barcha ta’lim-tarbiya ishlarini “pedagogik texnologiya”yo‘nalishigao‘tkazishkerak.Bitiruvmalakaviyishiningboshmaqsadibuxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni haqida ma’lumotlarni talabalargao‘yintashkiletganholdayetkazibberishdir.Bujarayondaasosano‘qituvchining
o‘rni alohida. Chunki avvalambor talaba - yoshlarni darsga qiziqtira olish zarur.Bundauo‘ziningbormahoratiniishgasolishikerak.Masalan,o‘zigabirorqulayroq dars o‘tish usulini belgilab, shu bilan darsni boshlaydi. Bunday usullargamodellashtiruvchi o‘yin metodining bir qismi hisoblangan birgalikda bilim olishusuliniaytishmumkin.Birgalikdabilimolishusulidanfoydalanilgandauningo‘qitishprinsplariga to‘la rioya qilishlozim.¹⁷

1. 
   O‘qituvchipsixologikjihatdanbir-birigamoskeladigano‘quvchilardaniborat 3-4kishilik guruhni darsboshlanishigaqadar belgilaydi.
   
2. 
   Guruhgavazifaberilgandaunibajarishuchuntaqsimotishiavvaldanbajarilishikerak(a’lochi,o‘rta,qoniqarlio‘qiydigano‘quvchilarnazardatutiladi).
   
3. 
   Baholangandaguruha’zolarigaalohida-alohidabahoberilmaydi.
   

Guruhgaumumiybahoberilishishart.Guruhgaberilganvazifabo‘yichajavob beruvchio‘quvchini o‘qituvchio‘zitanlaydi.

4. 
   Guruhgaberilganvazifa bo‘yichajavob beruvchio‘quvchini o‘qituvchio‘zi tanlaydi.
   

Shundaguruhdagiharbiro‘quvchijavobberishuchuntayyorbo‘ladi.Bunday usuldan foydalanish nafaqat ta’lim, balki o‘quvchilarni ma’naviy-ma’rifiytarbiyasiuchunham ijobiy samara beradi. Bizga ma’lumki, buxgalteriya hisobifaniiqtisodiyfanbo‘lib,unio‘qitishdao‘qituvchilaralohidayondashishlarikerak.“ Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni ” mavzusini tashkil etishdamodellashtiruvchimetodniqo‘llashningsamaradorligibirqanchatushunchalarbilan bog‘liq:

• 
  Mavzuni o‘rganishda qo‘llanilgan modellashtiruvchi metod bilan bog‘liqinnovatsiontexnologiyalarningnazariy-amaliymukammalligi,amaliyotdaqo‘llanganligi;
  
• 
  Mavzuni o‘rganishga doir innovatsion yondashuvga oid tegishli shart -sharoitlar , ya’ni har bir fanningo‘ziga hos hususiyatidan kelib chiqib, o‘quv rejavadasturlardaiqtisodiyvapedagogik texnologiyalarningqo‘llanilishi;
  

¹⁷D.Tojiboyeva.Maxsusfanlarnio’qitishmetodikasi.O’quvqo’llanma.T.:“Fanvatexnologiya”,2007.-88b.

• 
  Modellashtiruvchio‘yinmetodihamdazamonaviypedagogiktexnologiyalar tadbig‘iga doir bo‘lgan munosabati va kasbiy metodik salohiyatninguyg‘unligi.
  

Dars jarayonini tashkil etishda turli metodlar qo‘llanilmoqda. Shu o‘rindaushbu metodlargaqisqacha to‘xtalsak.
Darso‘tishmetodlariturlichabo‘lib,ulardanayrimlariquyidagilar:
To‘g‘ridan-to‘g‘ribayonqilishuslubi.Bumodel(uslub)dayangitushunchalar, navbatma - navbat, asta - sekinlik bilan, mantiqiy izchillikda beribboriladi.Bu uslub ko‘proqma’ruzao‘qilgandaqo‘llaniladi.
Guruhlarda juftlik yoki kichik guruhlarga bo‘linib ishlash. Bu uslubda juftlikyokikichikguruhbilanbirgalikdaqo‘yilganuyokibumasalani,ma’lumbelgilangan vaqt ichida o‘zaro fikr almashish, muloqot qilish orqali yechish ko‘zdatutiladi.
Modellashtiruvchiamaliyo‘yinlarvamashqlar.Buuslubdatalabalarqatnashadi. Modellashtirishda abstrakt uslublardan foydalanib, real voqelikka ilojiborichayaqinlashtiriladi.Buuslubosontushunadigantalabalargaqo‘lkeladi.Modellashtiruvchi o‘yinda talabalar o‘zlari belgilangan rollarni bajaradilar. O‘zxatti-harakatlari orqalizarurmalakavako‘nikmalarniegallashadi.
Bitiruv malakaviy ishi ishimning bosh maqsadi sifatida modellashtiruvchio‘yin metodigaalohida to‘xtalsam.
Modellashtiruvchi o‘yin - bilim olishga qaratilgan va ma’lum bir pedagogiknatijani ko‘zlagan hamda turli (imitatsion, amaliy, rol ijrosiga asoslangan) o‘yinlaryordamidata’limjarayonidamuayyan maqsadniamalgaoshiruvchifaoliyatdir.
Modellashtiruvchi amaliy o‘yin - bu bilim olish, o‘rganishning kompleksvariantihisoblanadi.Chunkio‘yinmobaynidaturliusullardanfoydalaniladi.O‘yinning muvaffaqiyati bevosita uning bilimdonlik bilan tanlanishi, bajarishiga,talabalarni o‘z rollarini ma’nosini tushunib etishiga bog‘liq. Bu metodning afzalligishundaki,talabamasalaningmohiyatigaqarashini,avvalginuqtainazarinio‘zgartirish imkoniga ega. Modellashtiruvchi o‘yin motivatsiya nuqtai nazaridanhamfoydali.Talabalarko‘pinchabundayo‘yindanqanoathosilqilib,yangi
o‘rganganlarini o‘rtoqlashadilar. Darsga faol qatnashadilar. Talabalar bir qarorgakelishni eksperiment qilishlari va uni oqibatini (minimal xatar bilan) kuzatishlarimumkin.Modellashtiruvchio‘yinyordamidatalabalarnirealhayotvoqeliklaribilan tanishtirish ustunlikka ega. Bunda qo‘yilgan savollarga javob topish va realmuammolarniyechishuchuntalabalarningshaxsano‘zlariqatnashadilar,realhayotningnazariymodelibilan tanishadilar.
Masalan,bozordamuvozanatnarxiqandayo‘rnatiladi,tanlovqandayamalgaoshadivahokazo.Modellashtirilgano‘yinmetodio‘qituvchigadarsberishningusullarinio‘zgartirishgakattaimkoniyat beradi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida mashg‘ulotlar olib borilgandao‘qituvchio‘quvmateriallarinio‘zlashtirishjarayoniningtashkilotchisibo‘lishilozim.
Olimlarning tadqiqotlariga ko‘ra, o‘yin mehnat va o‘qish kabi faoliyatningasosiyturlaridanbirihisoblanadi.Insonnishaxssifatidakamoltopishidao‘yinlarning ahamiyati katta. O‘yinlar inson o‘zini hayotda namoyon qilishi, o‘zo‘rnini topishi,o‘z -o‘zini boshqarishning fundamental ehtiyojlariga tayanadi.O‘quvchilarbilimdarajasi jihatidanharxilbo‘ladi.Biri faol,birisust.
Kimdirtezaxborotniqabul qilsa,kimdirsekin,qo‘shimchayanabiroztushuntirishdanso‘ngqabulqiladi.Albattaguruha’lochi,yaxshivaqoniqarlio‘qiydigano‘quvchilarbilantashkillashtirilganbo‘ladi.O‘quvchilaro‘zarovazifanimuhokamaqilib,berilganmatnbo‘yichatopshiriqlarnibajarishadi.O‘tkazilgansinovishlaridashunisima’lumbo‘ldiki,birgalikdabilimolisho‘quvchilarga yengillik yaratib, mashg‘ulot saviyasini oshiradi. Birgalikda bilimolish usulidan foydalanilganda uning o‘qitish prinsplariga to‘la rioya qilish lozim.Shuo‘rindatalabalarbilimdarajasiniyaxshilashmaqsadidamodellashtiruvchio‘yin metodi o‘zo‘rnigaega.¹⁸
O‘yinlarni dars o‘tish metodi tariqasida borgan sari kengroq yo‘llanishigaasosiysabablardanbiriuningqadimdaninsondaturlitumanbilim,ko‘nikma,





¹⁸D.Tojiboyeva.Maxsusfanlarnio’qitish metodikasi.o’quvqo’llanma.T.:“Fanvatexnologiya”,2007.-90b.
mahoratni hosil bo‘lishi va uning xotirasida saqlanish shakli sifatida qo‘llanilibkelishidir.
Iqtisodiy fanlarni o‘rganishda modellashtirish metodi muhim o‘rin tutadi.Aynan modellashtirishda talabalar iqtisodiy tushunchalarnio‘rganishni eshitish,ko‘rishorqaliginaemas,balkio‘zlarihamqatnashibo‘rganadilar.Natijada,birinchidan, eng passiv talabalarni ham darsda faol qatnashishlarita’minlanadi.Ikkinchidan,talabalaruyokibutushunchani,jarayonnio‘rganishdao‘zlariqatnashganlari tufayli u xotiralarida uzoq saqlanib, faol bilim zaxirasini tashkiletadi. Hozirga davr ta’lim shuni ko‘rsatadiki talabalarda o‘tilgan mavzu talabalardako‘proq yodda qolishiga bevosita amaliyot yoki mavzuni o‘yin tarzida o‘tish kattaahamiyatga ega.
Bilimvamalakao‘qish,faoliyatyuritishjarayonidashakllanadi.Birormalakani egallash uchun unga oid faoliyatni ko‘p marta takrorlash, mashq qilish,muntazam amalga oshirish zarur. Ana shu jarayon natijasida O‘quvchi, talabalardaO‘quv,ko‘nikma shakllanadi.
Bujihatdanhammodellashtiruvchio‘yinmetodikattaahamiyatgaega.O‘yinlarning afzalligi shundan iboratki, o‘yin ishtirokchilari o‘ziga u yoki bu rolniolib,harchandqizikishlaribir–birinikigamostushmasadao‘zaromuloqotgakirishadilar, natijada ziddiyatli vaziyat yaratilib, ehtirosli holat yuzaga keladi va buo‘yinga qiziqish uyg‘otadi. O‘yin ishtirokchilari beixtiyor ravishda o‘yin davomidao‘zxislatlarininamoyonqiladilar.Bundaularolganbilim,kasbiyO‘quvmalakalariniginaemas,balkiumumiyiqtidorini,o‘ztabiatidagimavjudjur’at,tezkorlik, kirishimlilik, tashabbuskorlik, faollik kabi xislatlar bor yoki yo‘qliginihamnamoyishetadilar.
Talabani o‘yin jarayoniga tortilishi, o‘yin jarayonida yuz beradigan vaziyat,emotsionalhayajon,qayg‘urishularniijodiyfaoliyatinioshiruvchikuchlistimulyator rolini o‘ynaydi. Talabalarda predmetni o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqishortadi.Metodlarniqo‘llabdarso‘tishdaavvalomborketma -ketliktanlabolinadi.
O‘yinlardanfoydalanibdarso‘tishturlimaqsadlarniamalgaoshirishgaqaratilgan.
O‘yinningdidaktikmaqsadi.Talabalarnibilimlarnio‘rganish,tushunish,amaliyotdaolganbilim,malaka,ko‘nikmalariniqo‘llash,ularnirivojlantirish,mehnat ko‘nikmalarinikengaytirishgaqaratilgan.
O‘yinning tarbiyaviy maqsadi. Mustaqillikni, irodani tarbiyalash, ma’naviy,estetikdunyoqarashnishakllantirish,jamoagakirishibketaolish-kommunikabelliknitarbiyalash.
Modellashtiruvchi o‘yinlar: shartli ravishda imitatsion, amaliy, rol ijrosigaasoslangano‘yinlargabo‘linadi.
Imitatsion o‘yinlarda biron-bir tashkilot, muassasa, korxona faoliyati andozaqilinadi. Voqealar kishilarning biror faoliyati(biznes rejasini muhokama qilish, ishmajlislari)andoza qilibolinishi mumkin.
Amaliy(operatsion)o‘yinlar.Bundayo‘yinlardaaniqo‘zigaxosvoqea-hodisa,faoliyat,operatsiyaningbajarilishimashqqilinadi.Amaliyo‘yinlar ishjarayonigaxosravishdamodellashtiriladi.
Rolijroetisho‘yinlari.Undaaniqshaxsningxulqi,xatti-harakativamajburiyatlarining bajarilish taktikasimashqqilinadi.
Rolo‘yinlario‘quvchi-talabalarningshaxsigakattata’sirko‘rsatadi.Buo‘yinlarda o‘yinda qatnashuvchilarning o‘zi muammolarni o‘ylab topishadi, ularfaoliyati va qaror qabul qilishi cheklanmaydi. Ularning o‘zi maqsad qo‘yib, uniamalgaoshirishuchuno‘yinqoidasidoirasidaturlivositalardanfoydalanishadi.
O‘yindagi vaziyat o‘yin ishtirokchilari tomonidan alohida pedogogik usulsharoitidaemas,balkikundalikrealhayotiyvaziyatnidavomikabiqabulqilinadi.
Rolli o‘yinlar - bu yoshlarni tarbiyalash va bo‘sh vaqtini o‘tkazishni tashkilqilishning shakli ham. Bu o‘yinlar o‘rganish, tarbiyalash, dam olishda qo‘llaniladivaularkattapedagogikpotensialgaega.O‘yinlaro‘quvjarayonidao‘qitish,o‘rganishmetodi.Uni turli darajadavamaqsadlardaqo‘llash mumkin.
Barchatalabalarnidarsgaqiziqib,faolqatnashishlarinita’minlashdamodellashtiruvchio‘yinmetodiningoldigatushadiganiyo‘q.

2.