O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

Ys= 

K α
, 

K investitsiyalar hisobiga ta‘minlanganligi uchun
tenglikni: 

Ys= I α
deb yozish mumkin, bunda,α – kapital qo‗yilmalar 
(investitsiyalar)ning chegaraviy unumdorligi. Agar bir yilda yalpi ishlab 
chiqarishni 1 mlrd. so‗mga oshirish uchun 4 mlrd so‗m investitsiya talab 
etilsa α =0,25 bo‗ladi.
α=

Ys / I
bir so‗mlik investitsiya hisobiga yaratilgan yangi 
mahsulot miqdorini ko‗rsatadi. 
2. Talab tenglamasi quyidagi ko‗rinishga ega 

Yd= 

I ( 1/ b) , 
bu yerda 1/ b – xarajatlar multiplikatori, b–
jamg‗arishga
 
chegaralangan moyillik. 
Bu tenglama milliy daromad 

Yd,
 
yoki yalpi talab qo‗shimcha 
investitsiyalarning multiplikativ ko‗payishiga teng miqdorda o‗sishini 
ko‗rsatadi.
Ishlab chiqarish to‗plangan jami kapital bilan ta‘minlanishi, milliy 
daromad esa qo‗shimcha investitsiyalarning multiplikativ ta‘siri ostida 
ko‗payishi sababli taklif tenglamasida jami investitsiyalar, talab 
tenglamasida esa qo‗shimcha investitsiyalargina ko‗rib chiqilaadi. 

---

137 
3. Daromadlar va ishlab chiqarish quvvatlarining qo‗shimcha 
o‗sish sur‘atlari tengligi tenglamasi: 

 I ( 1/ b) 
=
 I α
Bu tenglamani yechib quyidagi natijani olamiz: 

 I / I 
= 
b α 
(

I / I ) – investitsiyalarning yillik o‗sish sur‘ati bo‗lib, ishlab 
chiqarish quvvatlarini oshirish yordamida to‗liq bandlilikni ta‘minlab 
turish uchun 
(μ α) 
miqdorga teng bo‗lishi kerak. Bundan xulosa shuki 
investitsiyalarning mutanosib o‗sish sur‘ati jamg‗arishga chegaralangan 
moyillik va investitsiyalarning unumdorligi ( kapital qaytimi) 
darajalarining hosilasi ekan. 
Agar μ = 0,2 α=0,4 bo‗lsa 

I / I
 
= 0,2* 0,.4 =0,08 yoki 8 % 
Demak investitsiyalarning o‗sish sur‘ati 8% bo‗lishi talab etiladi. 
E. Domar moddelidan kelib chiqadigan umumiy xulosa shundan 
iboratki iqtisodiy o‗sishni ta‘minlash uchun investitsiyalar hajmini 
oshirish, bu uchun esa jamg‗arish normasi hamda fan texnika taraqqiyoti 
orqali kapitalning samaradorligini oshirish zarur. 
Agar E.Domar o‗z modelida investitsiyalarni ekzogen tarzda 
berilgan miqdor deb olgan bo‗lsa R.F. Xarrodning 1939-yilda ishlab 
chiqilgan 
iqtisodiy 
o‗sish modeliga akselerator prinsipi va 
tadbirkorlarning kutishiga asoslangan endogen funksiyasi ham kiritildi. 
Akselerator prinsipiga ko‗ra nafaqat investitsiyalar ishlab chiqarishning 
o‗sishini keltirib chiqaradi, balki ishlab chiqarish va daromadlarning 
o‗sgan hajmi ham investitsiya jarayonlarining jadallashishiga olib 
keladi. 
R.Xarrod o‗z modeliga uch tenglamani kiritadi: 
1) kafolatlangan o‗sish sur‘ati tenglamasi; 
2) haqiqiy o‗sish sur‘ati tenglamasi; 
3) tabiiy o‗sish sur‘ati tenglamasi. 
R Xarrod modelida haqiqiy o‗sish sur‘ati ishchi kuchining o‗sish 
sur‘ati va kapital unumdorligining o‗sish sur‘ati bilan belgilanadi.