O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

Kuznеts sikli
ko‗p hollarda «qurilish sikli‘ dеb ham nomlanib, 20 
yilgacha bo‗lgan iqtisodiy tеbranishlar bilan aniqlanadi. Saymon 
Kuznеts o‗zining «Milliy daromad‘ (1946 y.) nomli kitobida milliy 
daromad, istе‘mol sarflari, ishlab chiqarish maqsadidagi uskunalar 
hamda bino va inshootlarga yalpi invеstitsiyalar ko‗rsatkichlarida 20 
yillik o‗zaro bog‗liq tеbranishlar mavjud bo‗lishini ko‗rsatib bеrgan. 
1955 yilda amеrikalik iqtisodchining xizmatlarini tan olish ramzi sifatida 
sanoat siklini Kuznеts sikli dеb nomlashga qaror qilinadi. 
Kondratеv sikli
«uzoq to‗lqinlar‘ sikli dеb ham ataladi. 
sikllilikning bu nazariyasini ishlab chiqishga rus olimi N.D.Kondratеv 
katta hissa qo‗shgan. Uning tadqiqoti Angliya, Frantsiya va AQSHning 
100-150 yil davomidagi rivojlanishini qamrab olgan. Bunda u iqtisodiy 
o‗sishning ko‗p omilli tahlilini o‗tkazib, ya‘ni tovar narxlari kapital 
uchun foiz, nominal ish haqi, tashqi savdo aylanmasi kabi 

---

35 
makroiqtisodiy ko‗rsatkichlarning o‗rtacha darajasini umumlashtirish 
natijasida bir qator katta sikllarni ajratib ko‗rsatadi. 
I-sikl: 1787-1814 yillar – ko‗taruvchi to‗lqin; 1814-1851 yillar – 
pasaytiruvchi to‗lqin. 
II-sikl: 1844-1851 yillar – ko‗taruvchi to‗lqin; 1870-1896 yillar – 
pasaytiruvchi to‗lqin. 
III-sikl: 1896-1920 yillar – ko‗taruvchi to‗lqin. 
Kondratеv siklining davomiyligi o‗rtacha 40-60 yilni tashkil qiladi 
va uning asosiy xususiyati tеxnika taraqqiyoti hamda tarkibiy 
o‗zgarishlarni o‗zida aks ettirishi hisoblanadi. 
3.2. Mehnat bozori va ishsizlik 
 
Mehnat bozori umumiy iqtisodiy bozor mexanizmining etakchi 
tarkibiy qismlaridan biri bo‗lib, talab va taklif qonunchiligiga muvofiq 
mehnat 
resurslarini 
sohalar, 
tarmoqlar, 
hududlar, 
kasblar, 
mutaxassisliklar, malakalar bo‗yicha taqsimlash va qayta taqsimlashning 
o‗ziga xos funksiyasini bajaradi. 
Mehnat bozori - ma'lum bir mahsulot - ishchi kuchini sotish va 
sotib olishga oid iqtisodiy munosabatlar majmui; mehnat ish haqi bilan 
almashtiriladigan bozor. 
Mehnat bozoridagi iqtisodiy munosabatlarning subyektlari, bir 
tomondan, tadbirkorlar - yirik monopoliyalar, o‗rta va kichik 
biznesmenlar, davlat, ikkinchidan - yakka tartibdagi ishchilar yoki 
ularning uyushmalari (kasaba uyushmalari). Mehnat bozorida yuzaga 
keladigan narxlar ish haqi stavkalari bo‗lib, ular mehnat qiymatining pul 
shakli hisoblanadi. 
Mehnat bozorining dinamikasi uning ikki elementi nisbatiga 
bog‗liq: 
a) ishchi kuchiga bo‗lgan bozor talabidan; 
b) ishchi kuchining bozor taklifidan. 
Mehnat bozorining birinchi elementi - bu butun mamlakat 
iqtisodiyotining mehnat resurslariga bo‗lgan talab hajmining ushbu 
resurslar uchun har qanday narxda yig‗indisidir. 

---

36 
Mehnat bozorining ikkinchi elementi mamlakatdagi barcha 
ishchilar sonini mehnat resurslari ta'minoti hajmining ular uchun har bir 
narx bo‗yicha yig‗indisidir. 
Bozorning ishchi kuchiga talabi va shu jumladan