O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus vazirligi ’ samarqand davlat universeteti

1

Y= (a+I+G)
1-b (1-t)
Bu yerda: 1 / (1-b(1-t) – yopiq iqtisodiyotda xarajatlar multiplikatori;
112

t – chegaraviy soliq stavkasi.
t =ΔY/ΔT
Bu yerda: ΔT – to’lanadigan soliqlar miqdorining o’sishi; ΔY – daromadlarning o’sishi.
Progressiv soliq tizimi multiplikator samarasini yumshatadi va ishlab chiqarish hamda bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi.
Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar multiplikatori soliqqa tortish hisobga olinmagan holdagi soliq multiplikatoridan ancha kichikroq miqdorga ega, chunki daromadlarga aylangan xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, muomaladan chiqadi va maltiplikasiya samarasini pasaytiradi. Bu ikkala formulani solishtirganda ham ko’zga tashlanadi. Shuningdek ochiq iqtisodiyotda oshgan daromadlarning bir qismi importga yo’naltirilishi oqibatida muomaladan chiqib ketishi tufayli multiplikator samarasi yopiq iqtisodiyotga nisbatan pastdir.
Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari multiplikator va muvozanatli ishlab chiqarish hajmi quyidagi tenglamalar sistemasini yechib topiladi:

Y=C+I+G+Xn

C=a+b(1-t) x Y
Xn=g+m‘Y
Agarda (2) va (3) tenglamalarni asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib, yechsak quyidagi yechimga ega bo’lamiz:

1

Y= (a+I+G+g)
1(1-b (1-t)+m‘)

Bu yerda: 1 / 1(1-b(1-t)+m‘) ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlar multiplikatori.

Muvozanatli daromadlar darajasiga soliqlarni kamaytinish ham multiplikativ ta‘sir ko’rsatadi. Soliqlar miqdorini ΔT ga kamaytirsak, tasarrufdagi daromad darajasi ΔT ga oshadi. Iste‘mol xarajatlari mos tarzda ΔTx b (bu yerda b-iste‘molga chegaraviy moyillik) miqdorga oshadi va u rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig’ini yuqoriga siljitadi, milliy ishlab chiqarish hajmini esa ΔU ga oshiradi.
113
Soliq multiplikasiya samarasi davlat xarajatlari singari soliqlarning bir marta o’zgarishi oqibatida iste‘molning bir necha bor o’zgarishiga boqliq.
T↓(ΔT) Yd↑ (ΔYd= -ΔT) C↑ (ΔC=b(-ΔT)) E↑ (ΔE=b(-ΔT))
 Y↑ (ΔY=b(-ΔT) C↑ (ΔC=b(b(-ΔT)) E↑ (ΔE=b²(-ΔT)) Y↑
(ΔY=b²(-ΔT)) C↑ (ΔC=b(b²(-ΔT))) va h.k.
Demak, soliq multiplikatorini quyidagicha tasvirlash mumkin: