O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus vazirligi ’ samarqand davlat universeteti

P-P-1

 = ----------
P-1
bunda:
– yillik inflyatsiya sur‘ati;
P - joriy yilning narxlar indeksi;
P-1 - o’tgan yilning narxlar indeksi.
Inflyatsiyaga qarama-qarshi jarayon deflyatsiya, inflyatsiyaning pasayishi dezinflyatsiya deb ataladi.
Kelgusidagi narxlar darajasi iqtisodiy agentlar nuqtai nazaridan
inflyatsion kutishlar deb ataladi, ya‘ni barcha bozorlarda iqtisodiy
44
agentlarning harakatlarini oldindan belgilaydigan kutishlar: moliyaviy, tovar, ishchi kuchi.
Inflyatsion kutishlar:

• 
  qisqa muddatli va uzoq muddatli inflyatsiyani ajratib ko’rsatish;
  
• 
  o’zlari inflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin;
  
• 
  iqtisodiy agentlarga inflyatsiya sharoitida hayotga moslashishda yordam berish.
  

Inflyatsion jarayonlar intensivligi bilan farq qiladi.
Agar inflyatsiya darajasi asta-sekin o’sib borsa va yiliga 3-3,5% bo’lsa, unda inflyatsiya ko’lami boshqarilishi mumkin va ishbilarmonlik faolligining oshishi bilan birga keladi.
Yiliga 10% dan oshmaydigan inflyatsiya o’rmalab boruvchi inflyatsiya deb ataladi. Uning darajasi nisbatan past, ammo uning jadal inflyatsiyaga aylanish ehtimoli mavjud. Jadal inflyatsiyasi yiliga 200% gacha o’lchanadi. Bu mamlakat pul-kredit siyosatining jiddiy buzilishlaridan dalolat beradi. Pul o’z qiymatini yo’qotadi, shuning uchun odamlar faqat zarur bo’lgan minimal pulni ushlab turadilar. Moliya bozorlari esa kapitalni chet elga ketishi bilan tushkunlikka tushadi.
Giperinflyatsiya - stavkalar yiliga 200% dan oshadi (P. Samuelson mezonlari) yoki oyiga 50% (F. Keygan mezonlari). Inflyatsiya boshqarib bo’lmaydigan bo’lib bormoqda. Narxlar har kuni qayta ko’rib chiqiladi. Murakkablashtirish printsipidan foydalangan holda yillik inflyatsiya 13000% atrofida o’sib boradi. Masalan, 1920-1923 yillarda Germaniyada, o’rtacha inflyatsiya darajasi oyiga 322% bo’lgan. 1980- yillardagi fuqarolar urushi paytida. Nikaraguada narxlar 33000% ga oshdi. Vengriyada Ikkinchi Jahon urushi oxirida va undan keyin yuqori giperinflyatsiya kuzatildi. Shunday qilib, 1945 yil avgustdan 1946 yil iyulgacha inflyatsiya darajasi oyiga 19,800% ni tashkil etdi. Giperinflyatsiya natijasida pulga bo’lgan to’liq ishonchsizlik kelib chiqadi, buning natijasida barterga qisman qaytish va pul ish haqidan natural ish haqiga o’tish kuzatiladi.
45