O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

Limfa sistemasi. Odam tanasida qon tomirlari bilan birgalikda limfa
tomirlari ham mavjud bo'lib, ular bo'ylab limfa suyuqligi oqadi. Limfa sistemasi
limfa kapillyarlari, limfa tomirlari va limfa tugunlaridan iborat. Limfa tomirlari
organ va to'qimalarga kelmaydi, balki ulardan boshlanadi. Kapillyarlardan
to'qimalarga o'tgan qonning suyuq qismining ortiqchasi to'qimalardan limfa
tomirlariga o'tadi. Limfa tomirlari kovak venalarga birlashib, o'ng bo'lmachaga
quyiladi.
Yurakning tuzilishi, yoshga xos xususiyatlari. Yosh bolalarning yuragi
o`lchami, hajmi, shakli, joylashishi bilan kattalar yuragidan farq qiladi. Bolaning
birinchi yoshida yurakning bo`lmacha va qorinchalari bir tеkis o`smaydi. 2
yoshdan boshlab bir tеkis o`sadi, 10 yoshdan kеyin yurak bo`lmachalari o`sishdan
orqada qoladi. Balog`atga еtish davrida yurak yana tеz o`sadi.
Yurak ko`krak qafasi ichida to`sh suyagi orqasida ikkala o`pkaning o`rtasida
joylashgan bo`lib, qon aylanish sistеmasining markaziy qismi hisoblanib,
muskullardan tashkil topgan kovak organ. Yangi tug`ilgan bolalalarda yurakning
vazni 20-23 g, 4 yoshda 30 g, 5 yoshda 100 g, 10 yoshda 165-185 g, 15 yoshda 250
g, katta yoshdagi erkaklarda 220-300 g, ayollarda esa 180-220 g, bo`ladi. 1 yoshda
yurakning vazni yangi tug'ilgan chaqaloqnikiga nisbatan ikki marta, 3 yoshda 3
marta, 5 yoshda 4 marta, 10 yoshda  6 marta, 16 yoshda 11 ortadi. Bu ortish asosan
chap qorincha devorining qalinlashuvi hisobiga bo'ladi.
Bolaning yoshi ortishi bilan yurakning hajmi ham ortib boradi: 1 yoshning
oxirida yurakning hajmi 42 sm
3
, 7 yoshda 90 sm
3
, 14 yoshda 130 sm
3
, katta
odamda 280 sm
3
 ni tashkil etadi.

---

202
Yurak devori 3 qavatdan: ichki-endokard, o'rta-muskulli, ya'ni miokard va
tashqi perikarddan iborat. Yurak 4 kameradan tashkil topgan bo'lib, o'ng va chap
bo'lmalar hamda o'ng va chap qorinchalardan iborat. Yurakda 4 ta klapan bo'lib,
chap bo'lma bilan chap qorincha o'rtasida 2 tavaqali klapan, o'ng bo'lmacha bilan
o'ng qorincha o'rtasida 3 tavaqali klapan, char qorincha bilan aorta o'rtasida, o'ng
qorincha bilan o'pka arteriyasi o'rtasida yarim oysimon klapanlar joylashgan
bo'ladi. Ular orqali qon faqat bir tomonga harakatlanadi. Yurak kameralari orqali 1
minutda katta odamda 5 litr qon o'tadi.
Yurakning asosiy ishi nasos singari vena qon tomirlaridagi qonni so'rib,
arteriya qon tomirlariga o'tkazishdan iborat. Yurakning bu ishi uning bo'lmacha va
qorinchalarining devorlaridagi muskullarning ritmik ravishda qisqarishi va
kengayishi orqali amalga oshadi. Bo'lmacha va qorinchalarning qisqarishi sistola,
kengayishi diastola deyiladi. Yurakning bo'lmacha va qorinchalarining bir marta
qisqarib-bo'shashishi yurakning bir ish sikli deb ataladi. Sistola 0,3 sek, diastola
0,5 sek davom etadi. Katta odam yuragi tinch holatda 1 minutda 70-72 marta ish
siklini bajaradi. Har bir ish sikliga 0,8 sek sarflanadi.