O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

Irradiasiya, induksiya, qo'zg'alish, tormozlanish, dominantaning yoshga
xos xususiyatlari. Bola tug'ilgandan keyin markaziy nerv sistemasi tashqi muhit
ta'siri va hulq-atvor, nutq tufayli rivojlanib boradi. Yangi tug'ilgan va kichik
bog'cha yoshidagi bolalarning nerv sitemasida qo'zg'alish jarayonidan ustun turadi.
Harakat markazlari orqa va bosh miyada tez qo'zg'alish xususiyatiga ega, shu
sababli bu yoshdagi bolalar serharakat va his-hayajonga to'la bo'ladi.
Bolalarda shartli refleks hosil bo'layotgan davrda qo'zg'alish shu shartli
refleksni hosil qiluvchi analizator markaziga hamda qo'shni analizator
markazlariga tarqaladi. Shartli refleksning hosil bo'lishi va mustahkamlanishi bilan
shartli ta'sirlovchiga taalluqli markazlarga qo'zg'alish yoyiladi, qo'shni nerv
markazlariga tarqalmaydi. Masalan, bolada birorta tovushga shartli refleks paydo
bo'lsa, shu tovushga yaqin tovushlar ham shartli ta'sirlovchi kabi ta'sir etib, shartli
refleks hosil qiladi. Shartli refleks qancha mustahkam bo'lsa, qo'zg'alish shuncha
kam tarqaladi.

---

94
Go'daklarda qo'zg'alish bog'cha yoshidagi bolalardagiga nisbatan ancha keng
tarqalgan. Bog'cha yoshidagi bolalarda qo'zg'alish markazlari tez almashinib turadi.
Shuning uchun bu yoshdagi bolalarning harakati va diqqati beqaror bo'ladi, uzoq
davom etmaydi. Bolaning yoshi orta borar ekan, dominanta markazlarida vujudga
kelgan qo'zg'alish barqaror bo'lib, uzoq vaqt qo'zg'alib turadi hamda ta'sirlar
yig'indisi ortib boradi. Yangi tug'ilgan bolada ovqatga dominanta paydo bo'ladi.
Asta-sekin ayrim ta'sirga dominanta markazlari vujudga kela boshlaydi. Dominanta
markazlari turg'un bo'lmaydi va dominanta uzoq davom etmaydi.Vaqtinchalik
to'planib, ustunlik qilishi dominanta deyiladi.