Oʻzbekiston respublikasi оliy va oʻrta maxsus

Ключевые слова: прямая речь, косвенная речь, чужая речь, авторская речь, придаточное предложение, грамматические средства, синтаксические средства, речевой глагол, независимое предложение.



¹ Atanyýazow S. Türkmen diliniň sözköki (etimologik) sözlügi. Aşgabat, “Miras”, 2004, 43-saxypa.
² Azmun Ý. Söz kökümiz – öz kökümiz. Ylmy edebiýat. Stokgolm, “Gün”, 2016, 55-saxypa.
³Hamzaýew M. Türkmen diliniň sözlügi. Aşgabat, 1962, 723-saxypa.
Key words: direct speech, indirect speech, foreign speech, author’s speech, subordinate clause, grammatical device, syntactic device, speech verb, independent clause.
Кириш. Ҳозирги замон рус адабий тилида ўзга нутқ, дастлаб, 20-асрнинг 50-йилларидан гап (жумла) доирасида ўрганила бошлайди. Аммо тадқиқотчиларнинг унга бўлган муносабати бир хил эмас. Жумладан, проф. Н.Ю.Шведова масъул муҳаррирлигида нашр этилган ҳозирги замон рус ти- лининг академик грамматикасида ушбу мавзу ҳақида, умуман, маълумот берилмаган.¹ Академик В.В.Виноградов таҳрири остида босилиб чиққан илмий грамматиканинг нашрида мазкур мавзу, аксинча, ҳар жиҳатдан чуқур тадқиқ этилган.² Шуни таъкидлаш жоизки, мавзу тадқиқида рус ада- бий тили қурилишининг ўзига хос грамматик, лексик ва интонацион хусусияти ўз аксини топган.
Адабиётларда, аввало, ўзга нутқ турларининг муштарак хусусияти баён этилади. Жумладан, сўзловчи, ёзувчи шахс (ёзма нутқда) ёки муаллиф ўз нутқида ўзга шахс(лар)нинг фикрини ишлат- са, бундай фикр ифодаси уларнинг ўз нутқига нисбатан ўзга нутқ мақомида бўлади. Ўзга нутқ ка- мида икки шахс нутқининг бирлашувидан ҳосил бўлади. Бу бадиий адабиётда персонажларнинг муаллиф³ баён қилган нутқи, шунингдек, турли хилдаги публицистик ва илмий адабиётлардан иқ- тибос келтириладиган матнлардир. Сўзловчи ўзига мансуб илгариги фикрини баён қилиши ҳам ўз- га нутқ ҳисобланади.⁴ Ўзга нутқ турларидан ҳар бирининг ўзига хос хусусияти эса алоҳида сар- лавҳа остида олиб қаралади. Бунда кўпроқ амалий адабиётларда қиёслаш усулидан фойдаланила- ди.