O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi al-xorazmiy

                                     II bob bo’yicha xulosa. 

 

Turkistanda  paxtachilik  ahvolini  tekshirib  chiqqan  komissiyaning ma’ruzasini 

tinglab, qabul qilgan qarorida paxtaga bo’lgan davlat monopoliyasini saqlab qolish 

Xalq  Komissarlari Sovetining Turkistonda paxtachilikni qayta  tiklash rejasi 

to’g’risida 1920 yil 24-dekabr qarorini bajarish zarurligini ta’kidladi va 1922-yilda 

210 ming desyatina yerga paxta ekishni asosiy raqam  qilib  belgilab berdi. Xalq 

Xo’jaligi  Oliy Soveti paxtaning narxini bug’doy  narxiga 2,5 dan 1 nisbatida 

belgiladi.

 

Ilgarigi paxtakor dehqonlar  ittifoqi  o’rniga  qishloq  xo’jalik  kooperativ 

shirkatlari tuzish to’g’risida qaror qabul  qilindi.  Paxtachilik  kooperatsiyasi 

dehqonlar  bilan  hisob-kitob  qilishdan  ozod  qilinib,  uning  zimmasida  paxta 

komitetlari  bilan  birgalikda  paxta  ekishni  tashkil  etish  va  paxtakorlariing davlat 

majburiyatlarini bajarishlari uchun kafil bo’lish vazifasi yuklandi.

 

Paxtachilikni  qayta tiklashni tezlashtirish va respublikaga  g’allani  o’z  vaqtida 

tashib  keltirish  uchun  Xalq  Xo’jaligi  Oliy  Soveti Yettisuv temir yo’lini qurish 

to’g’risida  qaror  qabul  qildi.  Bosh  Paxta  Komiteti  paxta kontraktini (shartnoma) 

joriy  etdi,  paxta  uchun natura tariqasida avans berish  va  hisob-kitob  qilishning 

ilgarigi tartibi o’rniga paxta ekuvchilarning o’zlari bilan bevosita pul bilan hisob-

kitob qilish   sistemasini o’rnatdi

1

. 

Shu tariqa Sobiq Ittifoqning Markaziy Osiyo xom-ashyolaridan foydalanish 

ishlari jadallashishda davom qilaverdi. O’tgan asrning 60-80-yillariga kelib, paxta 

maydonlarini ko’paytirish obi-hayot deb atalmish, suv resurslarini taqchilligini 

yuzaga keltirgan debocha bo’ldi desak yanglishmagan bo’lamiz. 

1960-

yillarning  bоshlarida  Qarshi  cho’llaridagi  yеrlarni  sug’оrish  va 

mеliaоratsiya  bo’yicha  yangi  lоyihalar  ishlab  chiqildi.  Jumladan,  1960  yilda 

“Srеdazgidrоvоdхlоpоk”  tоmоnidan  mazkur  hududni  sug’оrish  bo’yicha  tехnik-

                                                            

1

 Tursunov S. O’zbekiston qishloq xo’jaligini rivojlantirish yo’lidagi urinishlar (.1946-1965 yy); niyatlar va natijalar.-

T.,O’zbekiston., 1994. B 167 . 

---

59 

 

iqtisоdiy  dоklad  taqdim  qilindi.  Ammо,  unda  yerlarga  suv  chiqarish  elеktr 

enеgiyasi va qatоr mехanizmlarni kеng ko’lamda qo’llash оrqali suvni bir nеcha 

marta  ko’tarib  haydash  asоsida  amalga  оshirilishi  ko’zlangan  edi.  Aynan  shu 

dоklad  Qarshi  cho’lidagi  ko’p  yillik  yangi  yerlarni  o’zlashtirish  ishlariga  asоs 

bo’ldi

1

. 

XX asrning ikkinchi yarmida xorijlik mualliflar paxta yakkahokimligining 

salbiy  oqibatlarini  ochiqdan-ochiq  tanqid  qilganlar.  Masalan,  M.  Miller  shunday 

qayd qilgan edi: «ko’rib chiqilayotgan hududda paxtachilikning katta o’rin tutishi 

boshqa  ekinlarni yetishtirishga  salbiy  ta’sir  ko’rsatdi»

2

.  G.  Smit  esa  maqolalarida 

O’zbekistonni  butun  hayot  bitta  qishloq  xo’jalik  ekini,  ya’ni  paxta  tomonidan 

boshqariladigan  respublika  sifatida  tasvirlagan. «Respublikaning  butun  aholisi,  - 

deb yozadi u, - «qirol paxta»ga xizmat qilishga majbur, xalqning butun iqtisodiy va 

madaniy  hayoti  bitta  maqsadga  bo’ysundirilgan  –  paxta yetishtirish  rejasini 

bajarish»

3

.  Fransuz  muallifi  R.  Djosset: «butun  O’zbekiston  bitta  yagona  paxta 

dalasiga  aylantirilgan,  bu  hol  boshqa  barcha  qishloq  xo’jaligi  ekinlarining 

rivojlanishini cheklab qo’ygan va respublikani markaziy rayonlardan keltiriladigan 

oziq-ovqatga, donli ekinlarga qaram qilib qo’ygan»

4

 - deb yozadi. 

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, dunyo yurtimiz haqida yangi 

taraqqiyot darajasi yuqori darajada o’sayotgan yurtning  istiqboli, yosh avlodning 

jahon arena va sahnalarida qo’lga kiritayotgan yutuqlarini, aqliy tafakkuri keng 

salohiyatli farzandlari ulg’ayib chiqayotgan, sivilizatsiya o’choqlari tarixan chuqur 

ildiz otgan zamin sifatida tanidi. Prezidentimiz I. A. Karimov rahnamoligida ishlab 

chiqilayotgan  ekologiya;  suv resurslari, Orol dengizini asrash va  Orolbo’yi 

aholisining salomatligini yahshilashga qaratilgan tadbirlar sezilarli darajada o’z 

samarasini bermoqda. 

                                                            

1

Аминова Р.Х. Колхозное крестянство Узбекистана на пути к развитому социализму. Тасҳкент: Узбекистан, 

1983.- 

С. 328.  

2

 Miller M. Notes on Agricultural Development // Central Asian Review. 1968. – Vol. 16, No. 2. – P. 122. 

3

 New York Times. 1972. November 6, 11 and others.

 

4 

 Gosset R. et. P. Les Russiatiques. – Paris, 1963. – P. 239. 

---

60