O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

Protokollar, mijozlar va serverlar 
Protokol
bu kompyuterlar orasidagi aloqa o‗rnatilishida, ma‘lumotlarni qabul qilish 
va uzatishda foydalaniladigan signallar standartidir. Ya‘ni kompyuterlar protokol yordamida 
biri - biri bilan bolanadi. Protokol to‗ri bo‗lsagina, kompyuterlar o‗rtasida aloqa o‗rnatiladi. Bu 
kompyuterlarning bolanish tartibi yoki standartidir. 
Server 
bu boshqa kompyuter yoki programmalarga xizmat ko‗rsatadigan kompyuter 
yoki programmadir. Ya‘ni boshqa kompyuterlarga o‗zining fayllaridan foydalanishga ruxsat 
beruvchi kompyuter Server xisoblanadi. Bitta kompyuterda bir nechta server ishlashi mumkin. 
Masalan, FTR, WWW, elektron pochta serverlari. 
Mijoz
Server resurslaridan va xizmatidan foydalanuvchi kompyuter yoki 
programmadir. Xuddi Server kabi, bitta kompyuterda birdaniga bir nechta mijoz ishlashi mumkin. 
Masalan, kompyuter fayl serverning mijozi bo‗lishi mumkin (serverda joylashgan fayllardan 
foydalanishi), shu bilan bir vaqtda elektron pochta programmasida ishlashi mumkin. Ya‘ni bir 
necha serverning mijozi bo‗lishi mumkin. 
Shlyuz
protokolni bir turdagi muhitdan ikkinchi turdagi muhitga o‗tkazuvchi tarmoq 
qurilmasi. Masalan, kompyuter Internetga bolanganda shlyuzdan foydalaniladi. 
Rroxy 
bir necha kompyuterning Internetga ulanishini ta‘minlovchi tizim. Rroxy server 
odatda ko‗p ishlatiladigan resurslarni saqlash imkoniyatiga ega. 
URL
(Uniform Resource Locator) Internetra murojaat qilishning eng oddiy va qulay
usuli bo‗lib, u manzilni ifodalaydi. URL adresidan ixtiyoriy foydalanuvchi foydalanishi 
mumkin. Ya‘ni bu adresdagi ma‘lumotdan barcha foydalanuvchilar bir paytning o‗zida 
foydalanishi mumkin. 
URL quyidagi formatga ega 
: 
bu NTTR, FTR va gorher lardir. 
faylning uzoqdagi kompyuter fayl sistemasidagi to‗liq 
manzilini aniqlaydi. 
Bu sxemaning ko‗plab foydalanuvchilarga tanish bo‗lgan boshqacha tasviri shunday 
ko‗rinishga ega: 
Bolanish sxemasi: //mashina nomi/domen nomi/faylning to‗liq nomi. 

---

Bolanish sxemasi nomi Internet kompyuter adresi bilan ikkita qiya chiziq bilan 
chegaralanadi, u esa bitta kiya chiziq bilan faylning to‗liq nomi bilan ajratiladi. Ko‗pchilik xollarda 
URL NTTR, FTR va Gorheraar ko‗rsatgan ko‗rinishga ega. 
URL ni batafsilroq tushunish uchun real misoldan foydalanamiz. 
NTTR:// www. youthcenter. com /index.html 
Bu URL adres tarkibiy qismlarini ko‗rib chiqaylik: 
NTTR resursdan foydalanishda gipertekst (HurerTeht Transfer Rrotocol) protokoli 
ishlatilyapti. 
www. youthcenter. com Ushbu ma‘lumot joylashgan Internet saxifa nomi. 
index.html faylning kompyuterdagi to‗la nomi. 
Ko‗pchilik WWW saxifalar nomlanishi shu sxemaga mos keladi. Eotibor bergan 
bo‗lsangiz, baozan NTTR, FTR yoki gorher tipidagi resurslarga murojaat qilinganda, faylning 
to‗liq nomi bitta qiyshiq chiziq bilan tugallanadi. Bu aniq faylga emas, balki belgilangan katalog 
ostiga murojaat etilganda sodir bo‗ladi. Bu adresga murojaat qilinganda, kompyuter mazkur 
katalog va faylga mos standart indeksli faylni beradi. NTTR ning standart indeksli fayli odatda 
index.html (yoki index.htm) deb ataladi. SHu bilan birga u yana home.html, homerage.html, 
welcome.html yoki deault.html deb atalishi mumkin. 1997 yildan boshlab O‗zbekistonda Internet 
Provayderlar xizmat ko‗rsata boshladi. Hozirgi kunda O‗zbekistonda 40 dan ziyod Internet 
provayderlar ishlamoqda.