O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

Rad etish (renegatstvo) 
Foydalanuvchi (A) foydalanuvchi (B) ga xaqiqtan ham ma‘lumot jo‗natgan bo‗lib, 
uzatilgan ma‘lumotni rad etish mumkin.
Bunday qoida buzilishini (tartibsizlikni) oldini olish maqsadida elektron (raqamli) imzodan 
foydalaniladi. 
Modifikatsiyalash (o‗zgartirish) 
Foydalanuvchi (B) qabul qilib olingan ma‘lumotni o‗zgartirib, shu o‗zgartirilgan 
ma‘lumotni foydalanuvchi (A) yubordi, deb ta‘kidlaydi (da‘vo qiladi). 
Sohtalashtirish 
Foydalanuvchi (B)ning o‗zi ma‘lumot tayyorlab, bu sohta ma‘lumotni foydalanuvchi (A) 
yubordi deb da‘vo qiladi. 
Faol modifikatsiyalash (o‗zgartirish) 
(A) va (B) foydalanuvilarning o‗zaro aloqa tarmog‗iga uchinchi bir (V) foydalanuvchi 
noqonuniy holatda bog‗lanib, ularning o‗zaro uzatayotgan ma‘lumotlarini o‗zgartirgan holda 
deyarli uzlisiz uzatib turadi. 
Niqoblash (imitatsiyalash) 
Uchinchi foydalanuvchi (V) foydalanuvchi (B)ga foydalanuvchi (A) tomonidan 
ma‘lumot jo‗natadi.
Yuqorida sanab o‗tilgan: modifikatsiyalash, sohtalashtirish, faol modifikatsiyalash, niqoblash 
kabi aloqa tizimi qoidalarining buzilishini oldini olish maqsadida raqamli signaturdan – raqamli 
imzo va uzatiladigan ma‘lumotni biror qismini to‗la o‗z ichiga oluvchi raqamli shifrmatndan 
iborat bo‗lgan ma‘lumotdan foydalaniladi. 

---

Takrorlash 
Foydalanuvchi (V) foydalanuvchi (A) tomonidan foydalanuvchi (B)ga jo‗natilgan 
ma‘lumotni takroran (B)ga jo‗natadi. Bunday noqonuniy xatti-harakat aloqa usulidan banklar 
tarmoqlarida elektron hisob-kitob tizimidan foydalanishda noqonuniylik bilan o‗zgalar pullarini 
talon-taroj qilishda foydalaniladi. Ana shunday noqonunny usullardan muhofazalanish uchun: 
imitatsiyalashga bardoshlilik - imitabardoshlilik; 
kriptosistemaga kirayotgan ma‘lumotlarni muhofaza maqsadlaridan kelib chiqib tartiblash; 
chora tadbirlari ko‗riladi.