O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomli andijon davlat universiteti

Yurak ishining fazalari. Yurak bo‘limlari va qorinchalari muayyan vaqt 

oralatib qisqarib va bo‘shashib turadi. Qisqarish davri  sistola, bo‘shashish  davri 

diastola  deyiladi. 

 

Yurak  faoliyatida  3  ta  faza  tafovut  qilinadi.  Yurak  bo‘lmalari  sistolasi, 

bunda qon yurak bo‘lmalaridan yurak qorinchalariga o‘tadi. Yurak qorinchalari 

sistolasi, bunda qon yurak qorinchalaridan anchagina  kuch bilan  aorta va o‘pka 

arteriyasiga  otilib  chiqadi  (yurak  bo‘lmalari  bu  vaqtda  bo‘shashgan    holatda 

turadi). Umumiy  pauza bunda butun yurak (bo‘lmalari ham, qorinchalari ham)  

dam olish holatida turadi. Umumiy  pauza yurak bo‘lmalari bo‘shashgan holatda 

bo‘lib, kovak venalardan keladigan qon bilan to‘ladi. Yurak faoliyatining butun 

uchala  fazasi  yurak ishining  bitta   siklini tashkil  etadi.  Umumiy    pauza oxirida 

yurak bo‘lmalarining  navbatdagi  sistolasi boshlanadi, undan keyin esa boshqa 

hamma fazalar takrorlanadi. 6-7 yashar bolaning yuraginig ish sikli 0,75 sek. va 

katta yoshdagi odam  yuraginig ish  sikli 0,8 sek. Modomiki shunday ekan, 6-7 

yashar  bola  yuragi  minutiga  90-100  marta,  12  yashar  bola  yuragi  80-85  marta, 

katta yoshdagi odam yuragi esa 68-70 marta qisqaradi. 

 

Yurakning  bir  sitsola  vaqtda  otib  chiqaradigan  qon  hajmi  yurakning 

sistolik  hajmi  deyiladi.  Bolalar  yuragi  bo‘shlig‘ining    hajmi  kattalardagiga  

qaraganda kichikroq,  shu munosabat bilan  sistolik  hajmi ham kamroq bo‘ladi. 

Masalan,  7  yashar  bolada  bu  hajm  23,0  ml,  12  yashar    bolada  41,0  ml,  katta 

yoshli  odamda  60  mldan  80  mlgacha  boradi.  Jinsiy  jihatdan  balog‘atga  etish 

davrida yurakning sistolik hajmi juda ortadi.  

---

33 

 

 

Bir  minutdagi  sistolik  hajmlarning    hammasi  jam  qilinadigan  bo‘lsa 

yurakning bir minutlik hajmi kelib chiqadi. Yurakning  minutlik hajmi 7 yashar 

bolada  taxminan  2120  ml,  12  yashar  bolada  2740  va  katta  yoshdagi  odamda 

4080 - 5600 ml ni tashkil etadi [9,11]. 

Yurak-tomir  tizimining  gigienasi  asosan,  jsmoniy  tizimning  chiniqishi 

bilan  bog‘lq.  Muntazam  jismoniy  mashq  va  harakat  bilan  Shug‘ullanadigan 

bolalarda har qanday emotsional va jismoniy yuklamaga yurakning ishi adekvat 

ravishda  o‘zgaradi.  Yurak-tomir  tizimini  chiniqishda  eng  oddiy  harakat  yurish 

va yugurishlardan boshlash kerak. Har kuni maktab o‘quvchisi kun tartibiga 4-8 

km  yurishini  kiritish  lozim.  Jismoniy  mashq  bilan  yurakni  chiniqtirish 

mashqlarini asta-sekin olib borish zarur. Qilinadigan harakatlar yoshga, jinsiga, 

sog‘liqning holatiga to‘g‘ri kelishlari zarur. Aks holda, yurakning taranglanishi 

oqibatida  turli  kasalliklar  kelib  chiqishi  mumkin.  Salbiy  his-hayajonlar, 

shoshqaloqlik  yurakka  negativ  tahsir  qiladi.  Shuning  uchun  kun  tartibiga  rioya 

qilish,  aqliy  va  jismoniy  ishni  almashtirib  turish,  kelgusi  ishlarni  to‘g‘ri 

rejalashtirish  va  ularni  amalga  oshirish  yurak-tomir  tizimining  bekami-ko‘st 

ishini tahminlaydi. 

O‘quvchilarning 

tor 

kiyimlari, 

poyabzali 

qon 

aylanishni 

qiyinlashtirmaydigan, vena tomirlarda qon dimlanib qolishga yo‘l qo‘ymaydigan 

bo‘lishi  kerak.  Toza  havoda  sayr  qilishi,  to‘g‘ri  ovqatlanish,  kayfiyatni  doimo 

ko‘tarinki  ruhida  olib  yurish  yurakni  ishiga  ijobiy  ta’sir  qiladi.  Barcha  zararli 

odatlar  (kamharakatlik,  ko‘p  ovqatlanish,  ayniqsa,  chekish,  spirtli  ichimliklarni 

iste’mol qilish va giyohvandlik) yurak-tomir tizimi ishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi 

[14,16].