O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Ilmiy  adabiyot:  1.  Sihab’D-Din  Marsani.  Kitabu  mustafadi’l-ahbar  fi  ahwali  Qazan  wa 
Bulgar, cild I. Kazan, 1885. –S.15-16; 2. Ahmed Zeki Velidi (Togan). Harezm’de Yazilmis Eski 
Turkce  Eserler  //  Turkiyat  Mecmuasi  II,  1926/  -  Istanbul:  1928.  –S.331-345;  3.Kivamettin 
Burslan. Nehcu’l-feradis’ten Derlenen Turkce Sozler // Turkiyat Mecmuasi IV, 1934, - Istanbul: 
1934. –S.169-250; 4.Ali Fehmi Karamanlioglu. Nehcu’l-feradis’e Dair”. // Turk Dili IV, sayi 45. 
–Ankara:  TDK,  1955.  –S.556-558;  5.Ali  Fehmi  Karamanlioglu.  Nehcu’l-feradis’in  Dil 
Hususiyetleri, I—IV. // Turk Dili ve Edebiyati Dergisi, XVI –Istanbul: 1968. –S.55-72; XVII – 
1969.  –S.33-56;  57-80;  XIX  –  1971.  –S.145-170;  6.Janos  Eckmann.  Nehcu’l-feradis’in 
Bilinmeyen Bir Yazmasi // Turk Dili Arastirmalari Yilligi, Belleten 1963. – Ankara: TDK, 1964. 
–S. 157-159. 
 
7-mavzu. Atoyi ijodi (XV asr) 
 Mumtoz  she’riyatda  g‘azal  janrining  taraqqiyotiga  hissa  qo‘shgan  shoir.  Balx 
shahrida yashagan, yassaviylik tariqati shayxlaridan Ismoil otaning o‘g‘li. Mirzo ulug‘bek 
saroyga bir qancha shoir va olimlarni taklif etganda, ular orasida Atoyi ham bor edi. 
Bizgacha birgina devoni ma’lum, unda shoirning 260 g‘azali jamlangan, u Rossiya 
FA Sankt–Peterburg bo‘limida saqlanadi (inv.22 V-2456).  
 
Atoyi xalq she’riyatida g‘azal janri yetakchilik qiladi, ularning aksariyati tasavvufiy 
ruhda. Til va uslub jihatidan xalq ijodiga yaqin bo‘lib, xalq iboralari, ta’birlari, maqollariga 
boyligi bilan ajralib turadi. Bu omillar shoir g‘azallarining xalqchilligini ta’minlagan. 
 
Nashr  qilingan  asarlari:  1.  O‘zbek  adabiyoti  namunalari  (tuz.  prof.Fitrat).  –  T.: 
1928;  2.  Otoyi.  /azallar  (nashrga  tayyorl.  E.RustamoV).  –  T.:  1958;  3.  Atoyi.  /azallar. 
Kitobda : Hayot vasfi. – T.: 1988. 
Ilmiy adabiyot: 1. E.Rustamov. Uzbekskaya poeziya pervoy polovino‘ XU veka. — 
M. 1963. 2. S. Rafiddinov. Majoz va haqiqat. — T.: 1998. 
 
 
 

---

 
340 
8-mavzu. Sakkokiy ijodi. 
 
XU  asr  she’riyatining  iste’dodli  vakillaridan  biri.  Mumtoz  adabiyot  taraqqiyotida 
g‘azalgo‘y  va  qasidanavis  shoir  sifatida  mashhur.  Movaraunnahrda  tug‘ilgan,  hayotining 
asosiy qismini Samarqandda Shohruh Mirzo va Ulug‘bek saroyida o‘tkazgan. 
 
Sakkokiyning g‘azal va qasidalardan iborat devoni yetib kelgan. Adabiyot tarixida 
qasida  janrining  asoschilaridan  biri  sifatida  iz  qoldirgan.  Sakkokiy  11  qasida  (5  tasi 
Ulug‘bekka, Xalil Sulton, Xoja Muhammad Porso, Arslon Xoja Tarxonlar v.b.) yozgan va 
zamonasining ulug‘ shaxslarini madh etgan. 
 
Sakkokiy  g‘azallarining  o‘ziga  xosligi  samimiy  va  ohangdorligida.  Shoir 
g‘azallarining asosiy qahramoni oshiq, mag‘shuqa va raqib timsollari.  
Nashr  qilingan  asarlari: 1. Sakkokiy. /azallar. –  T.:  1966;  2. Sakkokiy. /azallar, qasida. 
Kitobda: Hayot vasfi. - T.: 1988 
Ilmiy adabiyot: 1.O‘zbek adabiyoti tarixi. Besh tomlik. T.1. – T.: Fan, 1978. 
9-mavzu. Gadoiy ijodi 
 
O‘zbek  mumtoz  she’riyatining  taniqli  nasoyandasi,  1403-04  yillarda  tug‘ilganligi 
taxmin qilinadi. Temuriylar xonadonining vakillaridan biri. 
 
Shoir  merosidan  birgina  devon  saqlangan  bo‘lib,  umumiy  hajmi  2974  misradir. 
Qo‘lyozma  Parij  Milliy  kutubxonasi  (inv.981)da  saqlanadi.  Devon  taxminan  XU  asrning 
oxiri  —  XU1  asrning  boshlarida  ko‘chirilgan  (Lutfiy  devoni  bilan  bir  muqovada),uning 
tarkibida 230 g‘azal, bir tugallanmagan qasida, mustahzod va 5 qit’a bor. 
 
Nashr  qilingan  asarlari:  1.Gadoiy.  She’rlar  (nashrga  tayyorl.  S./anieva).  –  T.: 
1965; 2. Gadoiy. Devon (nashrga tayyorl. E.Ahmadxujaev). – T.: 1973; 
 
Ilmiy  adabiyot:  2.  E.  Ahmadxo‘jaev.  Gadoiy  hayoti  va  ijodi).  —T.:  1978; 
E.Ahmadxo‘jaev.  Gadoiy  devonining  nodir nusxasi  haqida.  «Adabiy meros» jurn.  –1972, 
№  2;  3.  /anieva  s.  Shoir  Gadoiy.  «O‘zbekiston  madaniyati»  gaz.  1962,  1  sentabr.4.  E. 
Rustamov. Uzbekskaya poeziya v pervoy polovine XU veka. – M.:1963. 
 
 
10-mavzu. Lutfiy ijodi 
REJA: 
1. Lutfiy hayoti va ijod manbalari. 
 
XV asr o‘zbek she’riyati takomilida o‘ziga xos o‘ringa ega, katta iste’dod sohibi, 
«maliku-l-kalom» (Navoiy), tuyuq janrining ustasi. 
Shoir Hirot yaqinidagi Dehikanor qishlog‘ida tug‘ilgan, o‘sha joyga dafn qilingan. 
Shoir  hayotiga  oid  lavhalar  Navoiyning  “Majolisu-n–nafois”,  “Holoti  Sayid  Hasan 
Ardasher”,  “Nasoyimu-l–muhabbat”,  Xondamirning  ”Makorimu–l-axloq”  kabi  asarlarida 
bor.  
 
Lutfiydan  katta  adabiy  meros  qolgan.  Manbalarda  shoirning  20  dan  ortiq  asar 
yozgani  aytiladi  ,  biroq  bizgacha  birgina  devoni  ma’lum  (Turkiyaning  Ko‘niyo  shahrida 
saqlanadi).  Sharafiddin    Ali  Yazdiyning  Zafarnoma”(1437)  asarini  Shohruh  Mirzoning 
taklifi bilan she’riy tarjima qilgan. 
 
Shoir  ijodi  bilan  Fitrat,  E.Rustamov,  E.Fozilov,  S.Erkinov,  Yo.Ishoqov, 
E.Ahmadho‘jaev v.b. shug‘ullanganlar. 
Nashr qilingan asarlari: 1. Lutfiy. Devon. — T.: 1965. 2. Lutfiy. Sensan sevarim. 
— T.: 1987. 
 
Ilmiy  adabiyot:  1.  E.Rustamov.  Uzbekskaya  poeziya  v  pervoy  polovine  XU  veka. 
—M.;  1963.  2.  S.Erkinov.  Lutfiy.  Hayoti  va  ijodi.  —  T.:  1965.  3.  X.Zarif.  Lutfiy  va 
Navoiy. Kitobda: Ulug‘ o‘zbek shoiri. – T.: 1948; 4. S. Erkinov , X. Muhammadxo‘jaev. 
Turkiyda yagonai davron. «Til va adabiyot ta’limi» jurn.-1996, №4