O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

11-sxema.  Havo oqimi yordamida fraksiyalarga ajratish. 
 
Donning  aerodinamik  xususiyatidan  saralashda  foydalaniladi. 
Havo oqimi ikkinchi marotaba o‘tkazilganda don massasidan yovvoyi 
o‘tlarning  urug‘larini  ajratadi.  Donning  muallaq  tezligi  va  uning 
chiqindilari tajriba yo‘li bilan aniqlanadi.   
Don  massasini  mineral  aralashmalardan  (toshlardan)  toza-
lash.  
Don  aralashmalarida  boshqa  chiqindilar  qatorida  mineral 
chiqindilar  (mayda  tosh,  qum,  oyna  siniqlari,  metallsimon  moddalar) 
ham uchraydi. Separatsiyalash jarayonida mineral aralashmalar deyarli 
tozalanmaydi.  
Mineral  aralashmalar, unlarning sifatini buzib, nostandart holatga 
olib  keladi  yoki  uskunalarni  ishdan  chiqaradi.  Bu  chiqindilar  tosh 
ajratuvchi uskunalar yordamida ajratiladi. Bu uskunada donning zichligi 
hisobga olingan bo‘lib, mineral chiqindilar don yuzasida paydo bo‘lgan 
ishqalanish  dinamik  koeffitsiyenti  asosida  ajratiladi.  Uskunalarining 
texnologik  samaradorligi  96–99%ni  tashkil  qiladi.  Bu  samaradorlik 
quyidagi omillarga bog‘liq: uskunani 100% yuklash, havo sarfi, donlar-
ning  geometrik  o‘lchami,  donning  namligi,  iflosligi  va  uskunaning 
nishabligiga bog‘liq bo‘ladi. Mineral  aralashmalarni tozalash quydag  
Havo  oqiminiyu tezligi Vc 
R
1
>G
2
 Havo qarshligiga chramaydi (yengil  
primislar) 
R
2
=G
2
  Muallaq holat 
R
3
3
 havo qarshligiga  uchramaydi (bugdoy) 
 
 

---

149 
prinsip bo‘icha amalga  oshiriladi: tebranma xarakatlanaytgan uskunaga 
tushaytgan  don massasi qabul  qilish moslamasi orqali uskuna  elagi  
yzasiga    bir  xil  taqsimlanid.  Don    massasi    tarkibidagi  mineral 
aralashmalar  don    massasidan    zichligi    bo‘ich    farqlanadi.    Anash  
farqlanish    xisobiga  zichligi  yqori    bulgan    mineral    aralashmalar    va  
asosiy    don    massasini  zichligi    pastligi  evaziga          ikki    qatlamga  
ajraladi.  Zichligi  yqori  bo‘lgan mineral  aralashmalar pastki  qatlamga 
elak    ezasiga  cho‘kadi,  zichligi    past    bo‘lgan    don    massasi    yqori  
qatlamga  sizib  chiqadi.  Ikki    qatlamga    ajralishda  asosis  tasir    ko‘ 
rsatadigan    element    xavo    bosimi    xisoblanadi.  Ikinch    bosqich  bu 
ishqalanish  xisoblanadi. Ishqalanish  xisobi evaziga asosiy don  massasi  
va    mineral    aralashmalar  xar-xil  yo‘nalishqa  xarakat    qiladi.Yqori  
zichlikdagi  mineral  aralashmalar yqoriga  asosiy don  massasi keying  
tozalash etapiga  uzatiladi.Don  massasi  tarkibidagi  engil  aralashmalar 
uskunaga  ulangan aspirasiy  tizimi  orqali  so‘rib  olinadi.