O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

 
5.3. Un va yorma ishlab chiqarish texnologiya samaradorligini  
boshqarish 
  
Texnologik jarayonlarning ABTni ishlab chiqish va joriy etishda 
quyidagi tamoyillarga tayaniladi:  
ABTni  qo‘llash  iqtisodiy  to‘g‘ri  bo‘lishi  kerak,  ya’ni  uni  joriy 
etish natijasida erishilgan samaradorlik sarf etilgan  mablag‘, material, 
energiya sarfini   qoplashi kerak. 
ABT  jaryonini  optimallashtirish,  ya’ni  uning  o‘ziga  xos  xususi-
yatlarini  texnologik  va  iqtisodiy  nuqtai  nazardan  maqsadga  muvofiq 
darajada  ushlab  turish  ABT  yetarli  darajada  sodda  bo‘lishi  lozim, 
chunki  so‘nggi  tizim  tuzilganda  uning  faoliyati  uchun  yetarli  bo‘lgan 
minimal zaruriy axborot hajmidan kelib chiqadi. 
Statistik  usullarni  qo‘llash,  donni  qayta  ishlashda  texnologik 
jarayonlarning  sifat  ko‘rsatkichlarini  tasodifiy  qiymat  sifatida  ko‘rib 
chiqish lozimligini ko‘rsatadi. Shuningdek ko‘p hollarda ularning taq-
simlanishi  qonuniy  me’yorga  bo‘ysunadi.  Uning  qiymat  0  dan                       
1  oraliq  chegarasida  o‘zgaradi.  Uning  qiymati  qancha  kam  bo‘lsa, 
barqarorlik shuncha samarali o‘tadi, un sifati va miqdori ham ko‘proq 
ortishi mumkin. Donni qayta ishlash korxonalarida texnologik jarayonni 

---

132 
katta jarayon sifatida ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Bu jarayonni 
alohida  bosqichlar  bilan  boshqaruv  asosida  yuritish  imkonini  beradi. 
ABTning yuqori samaradorligini ta’minlash uchun quyidagi talablarga  
roiya  etish tavsiya  etiladi:   
–  un  tortish  partiyasi  uzoq  muddatda  barqaror  sifat  ko‘rsat-
kichlariga  ega  bo‘lishi  kerak,  ya’ni  don  xususiyatlarini  barqaror-
lashtirish; 
–  asosiy  texnologik  oqimlarni  uzluksiz  miqdoriy  nazorat  qilish 
zarur (donning I drannoy sistemasiga tushushni birinchi darajali sifatli 
mahsulotlarni ajratib olish); 
–  imkon  qadar  texnologik  sxemani  soddalashtirish  va  yuqori 
tuzilishli barqarorlikni yaratish; 
–  datchiklar  tizimi  ba’zi  asosiy  bosqichlarda  texnologik  jarayon 
parametrlari haqida uzluksiz axborot qabul qilishni ta’minlash. 
Tadqiqotlarga ko‘ra, donni un yoki yorma qilib qayta ishlashning 
so‘nggi natijalari tayyorlov va asosiy bo‘limlarda jarayon barqarorligiga 
deyarli  bir  xil  ta’sir  ko‘rsatadi.  Xususan  don  tozalash  bo‘limida    GTI 
bo‘yicha  va  donning  namlanish  jarayoni  bo‘yicha  avtomatik 
barqarorlikni ta’minlash kerak. Un tortish bo‘limida unning miqdori va 
sifatiga