O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Yorma zavodlariga qayta ishlov berish uchun yuborilayotgan 
donning sifat ko‘rsatkichlari 
 
Donning 
nomlari 
Namligi 
Xas-cho‘plarning 
miqdori 
Don chiqin-
dilarining 
miqdori 
Mag‘izning 
miqdori 
Yormabop      
tariq 
quritgich uskunasi 
dan o‘tgan donning 
namligi 13,0% dan 
ko‘p bo‘lmasin 
quritgich uskunasi 
bo‘lmasa, 
13,5% 
3% dan ko‘p bo‘lmasin, 
shu jumladan mineral 
chiqindilar 0,2% 
zararlangan 
Donlar 0,20% dan, 
ko‘p bo‘lmasin, 
buzilgan donlar 
0,5% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
don chiqindilari 
6% dan 
ko‘p bo‘lmasin, 
shu jumla- 
dan mog‘orla- 
gan don 1% 
dan ko‘p 
bo‘lmasin 
74,0% dan 
kam bo‘lmasin 
Yormabop 
grechixa 
quritgich uskunasi 
dan o‘tgan donning 
namligi 16,5% dan 
ko‘p bo‘lmasin 
quritgich uskunasi 
bo‘lmasa, 14,5% 
dan ko‘p bo‘lmasin 
3% dan ko‘p bo‘lmasin, 
shu jumladan buzilgan 
donlar 0,5 % dan 
ko‘p bo‘lmasin, mine-
rallar 0,2% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
3,0% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
71% dan (3-sinf) 
kam bo‘lmasin 
74% dan (2-sinf) 
kam bo‘lmasin 
77% dan (1-sinf) 
kam bo‘lmasin 
Sholi 
15,5% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
2,0% shu jumladan 
kurmak bo‘lmasin, 
kukol 15,0% dan 
ko‘p bo‘lmasin, 
minerallar 0,2% dan 
ko‘p bo‘lmasin 
buzilgan don 0,5 % dan 
ko‘p bo‘lmasin 
2,0% dan ko‘p 
bo‘lmasin, don 
massasida sar-
g‘aygan endo-
sperm  0,5% dan 
ko‘p bo‘lmasin, 
yopishqoq sholi 
2,0% dan ko‘p 
bo‘lmasin,qizil 
sholi 2,0 % dan 
ko‘p bo‘lmasin, 
 
(3-sinf) 74% dan 
kam bo‘lmasin, 
(2-sinf) 76% dan 
kam bo‘lmasin 
(1-sinf) 79% dan 
kam bo‘lmasin 
Yormabop 
suli 
quritgich 
uskunasidan o‘tgan 
don 15,5% dan ko‘p 
bo‘lmasin, u 
bo‘lmagan holda 
13,5% 
2,5% dan ko‘p bo‘l-
masin, shu jumladan 
minerallar 0,4% dan 
ko‘p bo‘lmasin; 
zararlangan 0,2 % dan 
ko‘p bo‘lmasin, kukol 
0,2 %dan ko‘p 
bo‘lmasin 
3,0 % dan ko‘p 
bo‘lmasin 
1,8 x 20 mm 
elakda 
saralangan don 
62,0% dan kam 
bo‘lmasin 
Yormabop 
arpa 
14,5% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
2,0% dan ko‘p bo‘l-
masin, shu jumladan 
buzilgan don 0,5% dan 
ko‘p bo‘lmasin, 
minerallar 0,2 % dan 
zararlangan don 0,2 % 
dan, kukol 0,3 % dan 
ko‘p bo‘lmasin 
3,0 % dan ko‘p 
bo‘lmasin 
 

---

243 
Yorma uchun 
makka-
jo‘xori 
15,0% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
2,0 % dan ko‘p bo‘l-
masin, shu jumladan 
kasalga chalingani 1,0% 
dan ko‘p bo‘lmasin, 
buzilgani 0,5% dan 
ko‘p bo‘lmasin 
2,0% dan ko‘p 
bo‘lmasin, shu 
jumladan kasalga 
chalingani 2,0% 
dan ko‘p 
bo‘lmasin 
 
No‘xat 
yormasi 
uchun 
15% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
1,0 % dan ko‘p 
bo‘lmasin 
3,0% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
 
Qattiq 
bug‘doy Ii 
tipdagi 
shishasimon 
(durum) 
14,5% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
2,0% dan ko‘p bo‘lma-
sin, jumladan kukol 
0,5% va boshqa zararli 
chiqindilar 0,2% dan 
ko‘p bo‘lmasin 
5% dan ko‘p 
bo‘lmasin 
 
 
Yorma  donining  bir  xilligi.  Donlarga  qayta  ishlov  berish 
jarayonining yaxshi sharoitda o‘tishi uchun don massasining tipi, navi, 
tarkibining bir xil  bo‘lishi talab etiladi. Turli nav va turli tip donlarni 
aralashtirish mumkin emas. 
Yorma  donlarining  yirikligi.  Yirik  donlarda  maydasiga  nisbatan 
mag‘iz miqdori ko‘p bo‘ladi. To‘la pishgan yirik don donasining 1000 
og‘irligi mayda donnikiga nisbatan 1,5–2 marta ortiqroq bo‘ladi. To‘la 
pishgan  yirik  donlarni  tozalash  jarayonlari  samarali  bo‘lib,  mahsulot-
ning «chiqish» miqdori yuqori, sifati esa yaxshilanadi. 
Yorma donlarining bir xillik xususiyati. Don massasining yiriklik 
bo‘yicha bir xil bo‘lish xususiyati ular o‘lchamlarining yaqin bo‘lishiga 
sababdir. 
Donlarning  barobarlik  xususiyati  ikkita  yonma-yon  turgan 
elakning ustida qolgan qoldiqning yig‘indisiga aytiladi. Elak ko‘zining 
o‘lchamlari don turlariga qarab tanlanadi. 
Yormabop  donning  namligi  donni  saqlash  davrida  muhim 
ko‘rsatkich  bo‘lib,  donning  bazis  konditsiyasi  hisoblanadi.  Donning 
namlik  darajasi  dondan  qobiqlarni  ajratish,  mag‘izning  mustahkam 
bo‘lishida va donlarga gidrotermik ishlov berishda asosiy omil bo‘lib 
hisoblanadi. Don qobig‘i namligiga nisbatan mag‘izning namligi yuqori 
bo‘ladi. 
Donning konsistensiyasi (shaffofligi yoki unsimonligi) yormaning 
«chiqishi» miqdoriga va sifatiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Donning  shaffof  turi,  yarim  shaffof  yoki  unsimon  turlariga 
nisbatan mustahkamdir. Gul qobiqlarni ajratish yoki gul  jarayonlarida 

---

244 
u kam maydalanadi, maydalangan yorma va kepak, unsimon yoki yarim 
shaffof turdagi donlarga nisbatan kam chiqadi. 
Endospermning  konsistensiyasi  yormaning  sifati,  rangi,  tiniq 
bo‘lishiga,  pishirgan  vaqtda  hajmining  ko‘payishiga,  mag‘zining 
yaxshilanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Yormabop  donlardan  qimmatli  moddalarni  ajratib  olishda  texno-
logik jarayonlarni to‘g‘ri tuzish uchun donning tuzilishi, fizik-kimyoviy 
tarkibi, tipi va navini juda ham yaxshi bilish zarur.