O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

amalga 

oshiriladi 

                                           

48

 

Каримов С. Ўзбек тилининг функционал стилистикаси, Б.36.

 

---

76 

 

(Konstitutsiya).  Mazkur  Farmonni  bajarish  bilan  bog‘liq  sarf-xarajatlar 

respublika  byudjeti  hisobidan  amalga  oshirilsin  (Prezident  Farmoni).  Ishlab 

chiqarishga  joriy etilgan  yangi  texnologik  jihozlar  besh  yil  muddatga  mulk 

solig‘idan ozod etilsin (Prezident Farmoni) kabi. 

O‘zbek  tilidagi  shaxsi  umumlashgan  gaplarning  grammatik  va  semantik 

xususiyatlarini  o‘rganib,  stilistik  va  funktsional  jihatlarini  tahlil  qilib  shunday 

xulosaga  kelish  mumkinki,  gaplarning  ushbu  turi  o‘zbek  tili  taraqqiyotining 

keyingi  davrlari  mahsuli.  CHunki  fikr  ifodasidagi  mukammalik  va  uni 

ifodalashning turli xil usullarini qo‘llash ham tafakkur taraqqiyotining ma`lum bir 

bosqichdagi  natijasi  bo‘lib  hisoblanadi.  Nutq  jarayonida  qisqalik  va  ixchamlikka 

intilinayotgan ekan,  bu fikr ifodasining nomukammallik yoki noto‘liqligiga sabab 

bo‘lishi kerak emas. O‘zbek tilida bir tarkibli gaplar vujudga kelgan ekan bu ham 

ana shu talablarga javob berishi lozim bo‘ladi. 

Harqalay, bir tarkibli gaplarning bir ko‘rinishi sifatida tahlil qilingan shaxsi 

umumlashgan  gaplar  o‘zining  nafaqat  grammatik,  balki  semantik,  funktsional-

stilistik jihatlari bilan ham alohida xususiyatlarga ega ekanligi ma`lum bo‘ldi. Ayni 

paytda,  shaxsi  umumlashganlik  ma`nosi  faqatgina  bir  tarkibli  gaplarga  xos 

xususiyat emas,  balki  ikki  tarkibli  gaplarga  ham  aloqador ekanligi  stilistik 

tahlillarda yanada oydinlashdi. 

Sodda  gaplar  tarkibida  qo‘llanadigan ega  nafaqat  grammatik  vazifani  ado 

etishi, balki stilistik ottenkalarning yuzaga kelishiga sabab bo‘lishi mumkinligi bir 

tarkibli  va  ikki  tarkibli  gaplarning  ifodada  alohida  xususiyatlarga ega  bo‘lishini 

ko‘rsatdi.  Binobarin,  nutq  jarayonda  gap  tarkibida eganing  qo‘llanish 

qo‘llanmasligi  shunchaki  bir elliptik  holat  bo‘libgina  qolmasdan,  balki  fikr 

ifodasida,  nutqda  turli  xil  ma`no  nozikliklarini,  ottenkalarni  berishda  alohida  bir 

stilistik usul ekanligi ham ayon bo‘ladi. 

---

77