O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

tomoni gaplarni ikki sostavli va bir sostavli deb ikkiga bo‘lishda asosiy belgi-

kriteriya qilib olinishi kerak».

13

 

I.Rasulov  ushbu  fikrni  o‘rtaga  tashlash  bilan  birgalikda,  bu  boradagi 

qarashlarni  ham  chuqur  tahlil  qiladi.  Ayniqsa,  rus  tilshunosligidagi  fikrlarni 

sinchiklab  o‘rganadi.  Ana  shu  tahlil  asosida  gaplarni  tarkibga  ajratishda  ikki  xil 

qarashni farqlaydi: gapning struktura asosiga ko‘ra tasniflash va gap strukturasiga 

ko‘ra tasniflash. Ikkinchi tasnif haqiqiy holatni to‘la ochib bera olmasligini asoslab 

beradi  va  yuqoridagi  birinchi  mulohazani  -  gapning  struktura  asosiga  ko‘ra 

tasniflash masalasini o‘rtaga tashlaydi. 

Buning  isboti  uchun  u  amalga  oshirgan  taqqoslashlarga  nazar  tashlaymiz. 

Akademik  A.A.SHaxmatov  kommunikatsiyaning  asosiy  belgilari  psixologik 

sub`ekt  va  predikatning  tilda  qanday  ifodalanishiga  qarab  gaplarni  ikki  turga 

ajratgan.  Sodda  gaplarning  birinchi  turiga  kommunikatsiyaning  sub`ekti  va 

predikati bir bo‘lakda o‘z ifodasini topadigan gaplarni kiritib, bunday gaplarni bir 

                                           

13

 

Расулов И. Ҳозирги ўзбек адабий тилида бир составли гаплар, -Б.31. 

---

16 

 

tarkibli  gaplar  deb  atagan.  Gapning  sub`ekt  va  predikat  birlashmasiga  mos 

keladigan  bo‘lagini  bir  tarkibli  gapning  bosh  bo‘lagi  deb  ta`kidlagan.  Buni ega 

yoki kesim deb hisoblamagan. 

Olim  A.M.Muxining  bu  boradagi  fikrini  ma`qullaydi.  A.M.Muxin  sodda 

gaplarning  struktura  asosiga  ko‘ra  bo‘ladigan  tasnifi  boshqalarnikidan  farq 

qilishini  ta`kidlab,  u  gap  strukturasnining  asosini  tashkil  qiladigan  bo‘laklarni