O‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Namuna asosidagi mashq aniq, toʻgʻri tuzilgan sintaktik qurilmalarni amaliy oʻzlashtirishni, ularning ichki bogʻlanishini, mazmunini tushunishni koʻzda tutadi. Bunday mashqlar ichida analitik mashqlarga, shuningdek, gapni kuzatish va eshitish, uni oʻqishga muhim oʻrin beriladi. Namuna asosidagi mashqlarga quyidagilar kiradi:
1. Gap ustida ishlashning eng oddiy, boshlangʻich, shu bilan birga, eng zaruriy shakli − namunani oʻqish (yozish), intonatsiyasi, ifodaliligi ustida ishlash, gapning asosini va mazmunini tushuntirish, baʻzan esa gapni yodda saqlash, yodlash hisoblanadi.
Gapni oʻqish va kuzatish nutq oʻstirishga katta yordam beradi. Gap intonatsiyasi ustida ishlash gap mazmunini va bogʻlanishini tushunishga, namunaga qarab, uni oʻzlashtirish va yodda saqlashga, gap qurilishini yaxshi tushunishga yordam beradi. Bu jarayonda nutqdan gapni intonatsiyaga qarab ajratishga, intonatsion tugallanganlikni ifodalashga, darak, soʻroq va his-hayajon gaplarning intonatsiyasiga, uyushiq boʻlakli gaplar va bogʻlovchisiz qoʻshma gaplardagi sanash ohanggiga, bogʻlangan qoʻshma gap intonatsiyasiga eʻtibor berish kerak.
2. Savol asosida gap tuzish. Bunda berilgan savol javob (gap tuzish) uchun asos boʻladi va «namuna» vazifasini bajaradn. Savolda uning asosiy mazmunigina emas, balki barcha soʻzlari va sintaktik qurilishining chizmasi ham beriladi. Masalan: Bolalar bogʻda nima terdilar? (Bolalar bogʻda olma terdilar).
Savollar asta-sekin murakkablashtirib boriladi: bolalar oldin soʻroq soʻz oʻrniga bir soʻz qoʻshib gap tuzgan boʻlsalar, keyinroq oʻz soʻzlarini koʻproq qoʻshishga majbur boʻladilar: Bolalar bogʻda nima qildilar? (Bolalar bogʻda olma terdilar. Bolalar bogʻda olma terdilar va uni savatlarga soldilar). Yoki «Bolalar qaerda boʻldilar? Ular nima qildilar?» (Bolalar bogʻda boʻldilar. Ular olma terdilar va savatlarga soldilar). Sen tipratikan haqida nimalarni bilasan? Nega qushlar Konstruktiv mashqlarga gap tuzish va uni qayta tuzishga qaratilgan mashqlar 1. Aralash berilgan soʻzlardan gap tuzish yoki tartibsiz berilgan gaplardan matn tuzish. Bunda soʻzlar grammatik materialning oʻrganilishiga qarab uch variantda berilishi mumkin: a) soʻzlar tayyor ishlatiladigan shaklda beriladi: meva, bogʻda, bogʻbonlar, terdilar (Bogʻbonlar bogʻda meva terdilar); b) oʻrganilgan grammatik materialni hisobga olib, ayrim soʻzlar bosh shaklda, boshqalari tayyor shaklda beriladi. Masalan, «Otlarda birlik va koʻplik» mavzusi oʻtilgach, paxta, dalada, bola, terdilar shaklida berilishi mumkin; v) barcha soʻzlar bosh shaklda 2. Nuqtalar qoʻyilmagan, bosh harf yozilmagan matndan gaplarning chegarasini ajratish. Bu mashq bolalarni oʻz nutqlarida gaplarning chegarasini ajratishga, gapni toʻgʻri oʻqish va yozishga oʻrgatadi.